GİRİŞ VƏ EPİDEMİOLOGİYA.
Kəskin appendisit ümumi cərrah tərəfindən ən çox müalicə olunan cərrahi xəstəlikdir. Appendektomiya əksər dünya ölkələrində ən çox həyata keçirilən təcili cərrahi əməliyyat hesab edilir. Kəskin appendisitlə bağlı ölüm riski hazırda 100.000 xəstəyə 0.2-dir. Tarixən isə kəskin appendisit səbəbindən mortalite 26% olub. Lakin. indinin özündə də perforasiya olunmuş, çoxsaylı yanaşı xəstəliklərlə müşahidə edilən, habelə çox kiçik yaşlılarda və ahıllarda kəskin appendisitlə bağlı mortalite 5%-dək olur.
ANATOMİYA VƏ PATOFİZİOLOGİYA.
Appendiks və ya soxulcanabənzər çıxıntı kor bağırsağın divertikuludur və təxminən 10 sm uzunluğunda və 3-5 mm enində olur. Appendiksin qan təchizatı a.appendicularis vasitəsilə təmin edilir. Arteriya Appendicularis isə ileokolik arteriyasının və bəzi hallarda isə sağ kolik arteriyasının son şaxəsidir. Appendiks insan orqanizmində immunoloji funksiyaya malikdir (xüsusilə də, İgA sekresiyası vasitəsilə).
Kəskin appendisitin patofiziologiyası onun mənfəzinin obstruksiyası ilə bağlıdır. Kəskin appendisit hallarının 50%-i (qanqrenalı appendisitdə isə daha çox hallarda) appendiks mənfəzinin fekalitlər tərəfindən obstruksiyası səbəbindən baş verir. Obstruksiyanın digər səbəblərinə isə limfoid toxumasının hiperplaziyası, bədxassəli şişlər və nadir hallarda parazitlərlə infeksiya da daxildir. Bəzi hallarda udulmuş mismar, saqqız, dırnaqlar, gilas tumları və ya diş də appendiksin mənfəzinin obstruksiyasına və nəticədə kəskin appendisitə səbəb ola bilər.
Appendiksin mənfəzi və ağzının davam edən selik ifrazı ilə tutulması venoz durğunluğa, toxuma işemiyasına və toxuma infarktına səbəb olur. Bu şəraitdə appendiks daxilində bakteriyaların artımı, irinləşmə və lokal iltihablı fleqmonanın formalaşması baş verir. Bu isə növbəsində toxumaların zədələnməsini daha da pisləşdirir.
Beləliklə kəskin appendisitin formalaşması aşağıdakı mərhələlərlə baş verir:
- sadə və ya ağırlaşmamış kəskin appendisit
- suppurativ və ya irinli və ya fleqmonlu appendisit
- qanqrenoz appendisit və nəhayət
- perforativ appendisit və absesin formalaşması.
Bəzi hallarda kəskin appendisitin müalicəsiz və ya antibiotiklərlə yaxşılaşması müşahidə edilir. Həmin hallarda təkrar appendisitin baş verməsi də ədəbiyyatda təsvir edilib.
KLİNİKA VƏ DİAQNOSTİKA.
Ümumiyyətlə, ənənəvi olaraq kəskin appendisit kliniki diaqnoz hesab edilib. Onun klinikası Reginald Fitz tərəfindən 1886-cı ildə ətraflı təsvir edilmişdir. Məhz Reginald Fitz ilk dəfə appendisit terminini də istifadə etmişdir. Appendisit gənc kişilərda (18-30 yaş arası) daha çox müşahidə edilir. Lakin həm qadın, həm kişilərdə istənilən yaşda müşahidə edilə bilər.
Appendisitin klinikası adətən genişlənmiş appendiks səbəbindən yaranan periumbilikal (göbəkətrafı) və ya bəzən epiqastrik visseral xarakterli ağrıdan başlayır. Daha sonra ağrı qarının sağ aşağı nahiyəsinə miqrasiya edir və iltihablı appendiksin seroz örtüyünün perietal peritonla sürtünməsi səbəbindən ağrının xarakteri dəyişərək daha somatik olur. Periumbilikal ağrı ilə yanaşı xəstələrdə adətən anoreksiya (iştahasızlıq), ürək bulanma və bəzən qusma müşahidə edilir. Yüksək hərarət isə yalnız xəstələrin 40%-də müşahidə edilir. Ağrının təsvir edilmiş miqrasiyası və sonda MkBurne nöqtəsində (qalça sümüyünün ön yuxarı tini ilə göbək arasında olan məsafənin tən ortası) cəmləşməsi kəskin appendisitin ən spesifik simptomlarından biridir. Periumbilikal ağrı, hərarət və qusma birgə müşahidə edildikdə bu Mörfi Üçlüyü adlanır.
Kəskin appendisitdə periton örtüyünün qıcıqlanması/iltihabına işarə edən digər əlamətlər də müəyyən edilə bilər, lakin həmin əlamətlər heç də həmişə müşahidə edilmir.
- qarının perkussiyasında ağrılıq
- Rovzinq əlaməti (qarının sol aşağı hissəsini palpasiya edərkən, sağ aşağı nayihədə ağrı hissi)
- Danfi əlaməti (öskürək zamanı qarın ağrısının artması)
Nadir hallarda müşahidə edilən psoas əlaməti (xəstə sol tərəfində uzandıqda sağ bud-çanaq oynağında budun arxaya aparılmasında qarında ağrı hissi) daha çox retrosekal appendisitə işarə edə bilər. Obturator əlaməti isə (sağ budun bud-çanaq oynağında içəriyə rotasiyasında ağrı hissi) çanaqda yerləşən appendisitin əlaməti ola bilər. Perforasiya olunmuş appendisitdə isə kəskin qarın ağrısı, fokal peritonit əlamətləri, generalizə olunmuş peritonit əlamətləri, əlin çəkilməsində qarında ağrının artması, qarın əzələlərinin könüllü gərginliyi və daha sonra iradəsiz gərginliyi və sonda qarın divarının rigidliyi müəyyən edilə bilər.
Şəkil. Appendisitin kliniki diaqnostikasına istifadə edilən testlər: A - MkBurne nöqtəsi üzərində palpasiya səbəbindən ağrı. B - Rovzinq əlaməti, C - Psoas əlaməti, D - Obturator əlaməti.
Şəkil. Kəskin appendisitin kliniki diaqnostikasında Obturator Əlamətinin təyin edilməsi. Sağ aşağı ətrafın dizdə və bud-çanaq oynaqlarında bükülmüş vəziyyətdə daxili rotasiyası zamanı qarında ağrı hissi.
Şəkil. Kəskin appendisitin kliniki diaqnostikasında Psoas Əlamətinin təyin edilməsi. Xəstənin sol dekubitus pozisiyasında uzandıraraq sağ aşağı ətrafın arxaya açılması qarında ağrı hissinə səbəb olur.
Kəskin appendisit adətən 12-48 saat ərzində inkişaf edir. Xəstələrin 75% adətən ilk 24 saat ərzində müraciət etmiş olur. Pediatrik və geriatrik xəstələr isə adətən daha gec müraciət etmiş olur və çox zaman perforasiya olunmuş appendisitlə daxil olur. Kəskin appendisiti olan xəstələrdə perforasiya (cırılması) riski böyüklərdə ilk 36 saat ərzində 2% olur. Müalicə aparılmadıqda isə perforasiya riski hər 12 saatdan sonra 5% artır. Bəzi mütəxəssislərin təcrübəsi isə göstərir ki, diaqnoz zamanı antibiotiklər alan xəstələrdə appendiksin perforasiyası riski azalmış olur.
LABORATOR ANALİZLƏR.
Qan analizində leykositoz müşahidə edilir. Lakin, xəstələrin 1/3-də leykositoz olmaya da bilər. Habelə, qarın ağrısının 24 saatdan az əvvəl başladığı xəstələrdə də leykositor müşahidə edilməyə bilər. Adətən leykoformulanın analizində polimorfnüvəli leykositlər, neytrofillərin artması və bandemiya (sola meyillik) müşahidə edilir. Qanda həmçinin C-reaktiv zülalın artması müşahidə edilir. Uşaqlarda isə C-reaktiv zülal artmamış ola bilər. Kəskin appendisitdə həmçinin sidikdə qırmızı qan hüceyrələri və leykositlər müəyyən oluna bilər. Leykositlərin sayının xüsusilə yüksək olması (>20.000) perforasiya əlaməti ola bilər.
DİAQNOSTİK GÖRÜNTÜLƏMƏ.
Appendisit diaqnozu tarixən kliniki diaqnoz olduğuna baxmayaraq, son dövrlərdə appendisitin diaqnostikasında qarın boşluğunun KT görüntüləməsi geniş istifadə edilməkdədir. KT görüntüləməsi 95%-dən çox hallarda appendisit diaqnozunu təsdiq etmiş olur. KT görüntüləməsi ilə appendisitin diaqnostikası aşağıdakı meyarlara əsasən aparılır:
- diametri >6 mm-dən böyük olan appendiks
- appendiksin divar qalınlığının >2 mm-dən böyük olması (bəzən "hədəf" əlaməti kimi qeyd edilir): venadaxili kontrastla müəyyən edilir
- periappendikulyar iltihab (appendiks ətrafı piy toxumasının iltihab səbəbindən dəyişməsi/laylanması)
- oral kontrastla aparılan KT görüntüləməsində appendiksin mənfəzinə oral kontrastın müəyyən edilməməsi
- appendiksin mənfəzində fekalitin müəyyən edilməsi.
Şəkil. Appendiksin normal KT görüntüsü. Oxlar - normal ölçüdə olan, divarları nazik olan appendiks və appendiksətrafı normal pi toxuması, C - caecum (kor bağırsaq), P - psoas əzələsi, U - ureter, V - Sağ ümumi qalça damarları.
Şəkil. Appendiksin appendisit zamanı İV kontrastla aparılmış KT görüntüsü. Oxla dilatasiya olunmuş və divarları qalınlaşmış appendiks müəyyən edilir.
Şəkil. Appendiksin appendisit zamanı aparılmış KT görüntüsü. Oxla appendiks daxilində fekalit (appendikalit) və appendisitətrafı piy toxumasının iltihabı işarə edilib.
Uzun müddətdir ki, appendisitin diaqnostikası üçün qarın boşluğu və çanağın KT görüntüləməsi İV və Oral Kontrastla aparılır. Lakin, son illərdə aparılan araşdırmalar oral kontrasta ehtiyacın olmadığını göstərir. Qabaqcıl mərkəzlərdə Appendiksin KT görüntüləməsi aparılır ki, bunun üçün rektumdan qastroqrafin kontrastı yeridilir və sonra KT görüntüləməsi aparılır. Bu cür yanaşma ilə xəstənin məruz qaldığı şüanın həcmi 3 dəfə azalmış olur.
US müayinəsi dəqiqliyə görə KT görüntüləməsindən geri qalır. Lakin, hamilə qadınlar və uşaqların radiasiyaya məruz qalmaması üçün US müayinəsinin aparılmasına üstünlük verilir. Hamilə qadınlarda US müayinəsinin nəticələri qeyri-müəyyən olduqda, həm də appendiksin MRT görüntüləməsi də aparıla bilər. Diaqnostik görüntüləmənin tətbiqi ilə neqativ appendektomiyaların sayı azalmaqdadır. Əvvəllər neqativ appendektomiyalar 10-40% təşkil edirdisə, hazırda bu rəqəm 5%-dir.
DİFFERENSİAL DİAQNOSTİKA.
Xroniki qarın ağrısı, qanlı ishal və ya nəsiləd iltihablı bağırsaq xəstəliyi olan xəstələrdə Kron ileiti nəzərdən keçirilməlidir. KT görüntüləməsi ilə çox zaman ileumun iltihabı müəyyən edilə bilir.
Ginekoloji patologiyalar, o cümlədən, mittelşmerz (aybaşı sindromu), salpingit, ektopik hamiləlik, tubo-ovarium (boru-yumurtalıq) absesi və endometrioz, fiziki müayinə və həmçinin KT görüntüləməsi ilə ayırd edilə bilər.
İshal və qusma ilə yanaşı fokal və miqrasiya etməyən sağ aşağı qarın ağrısı qastroenterit səbəbindən ola bilər.
Mekkel divertikulu appendisitə bənzər klinikaya malik olsa da, KT görüntüləməsi ilə ayırd edilə bilər.
Çanağın iltihab xəstəliyi də appendisitlə səhv salına bilər. Anamnez və fiziki müayinə bu iki fərqli patologiyanı bir birindən differensiasiya etməyə yardım edə bilər. Düzdür, yadda saxlamaq lazımdır ki, appendisiti olan bəzi qadın xəstələrdə uşaqlıq boynu (cervix) da ağrılı olur.
Yaxınlarda uşaq tərəfindən keçirilmiş kəskin respirator infeksiya və yayılmış qarın ağrısı kəskin mezenterik (müsariqə) adenit səbəbindən ola bilər.
MÜALİCƏ.
Kəskin appendisitin müalicəsi appendektomiyadan ibarətdir. Açıq və ya laparoskopik appendektomiya eyni nəticələrə malikdir. Diaqnoz qoyulduqdan sonra və cərrahi əməliyyata hazırlıq gedərkən, xəstəyə geniş spektrli antibiotiklər təyin edilir. Təyin edilən antibiotiklər enterobacteriaceae növlərini də əhatə etməlidir. Adətən ftorxinolon və metronidazolun kombinasiyası və ya ikinci nəsil sefalosporin və ya genişlənmiş təsir spektrinə malik beta-laktam antibiotik təyin edilir. Araşdırmalar göstərir ki, antibiotik terapiyasının erkən verilməsi appendisitin inkişafını durdurmuş olur və nəticədə perforasiya riskini azaltmış olur. Cərrahi əməliyyata hazırlıq gedərkən təyin edilmiş antibiotiklərlə yanaşı, cərrahi sahə infeksiyalarının profilaktikası məqsədilə cərrahi kəsiyin aparılmasından 1 saat əvvəl də profilaktik antibiotikin verilməsi tələb olunur. Bu məqsədlə ikinci nəsil sefalosporin qrupu antibiotikinin verilməsi kifayət edir.
Bəzi Avropa ölkələrində kəskin appendisitin müalicəsində antibiotiklərin rolu getdikcə artmaqdadır və məsələn, İsveçdə cərrahi əməliyyat əvəzindən antibiotik terapiyanın aparılması getdikcə geniş yayılmaqdadır. Lakin, antibiotiklərin üstünlüyünü göstərmiş araşdırmalardan məlumdur ki, antibiotiklə müalicə olunmuş xəstələrin 14%-də 1 il ərzində təkrar kəskin appendisit baş verir. Həmçinin araşdırmadan məlum olmuşdur ki, kəskin appendisitin təkrar epizodları zamanı perforasiya daha çox müşahidə edilir.
ABSESLƏ NƏTİCƏLƏNMİŞ PERFORASİYA OLUNMUŞ APPENDİSİT.
Perforasiya olunmuş appendisit və absesi olan xəstələrdə peritonit əlamətləri olmadıqda, müalicə KT və ya US nəzarəti altında perkutan drenajın yerləşdirilməsi və İV antibiotiklərlə aparıla bilər. Bu xəstələrdə antibiotik terapiyası adətən aşağıdakı variantlara uyğun aparıla bilər:
- ftorxinolon və ya az hallarda aminoqlikozid antibiotiki ilə metronidazol və ya
- ikinci nəsil sefalosporin və ya
- genişləndirilmiş təsir spektrinə malik olan beta-laktam antibiotiki.
Əgər xəstənin kliniki vəziyyətində yaxşılaşma müşahidə edilmirsə, bu zaman geniş təsir spektrinə malik olan beta-laktam antibiotikə keçid təmin edilməlidir. Bunu etməklə psevdomonas infeksiyasının da əhatə edilməsi təmin edilmiş olur. Qarın boşluğuna qoyulmuş drenajdan gələn ifrazatın həcmi günə 20 ml-dən aşağı olduqda və xəstənin kliniki vəziyyəti yaxşı olduqda, drenajın çıxarılması tövsiyə edilir. Antibiotik terapiyası isə 7-10 gün davam etdirilməlidir. Ümumiyyətlə, antibiotiklə terapiya aşağıdakı meyarlar müşahidə edilənədək davam etdirilə bilər:
- temperaturun normallaşması
- leykositlərin sayının normallaşması
- ileusun aradan qalxması və bağırsaq funksiyasının bərpası.
Lakin, əvvəl aparılmış drenaj və/və ya aparılan antibiotik terapiyasına baxmayaraq xəstədə hərarət, leykositoz və ya ileus davam edirsə, xəstənin qarın boşluğunun təkrar KT görüntüləməsi aparılmalıdır.
Perforasiya olunmuş və absesin formalaşması ilə nəticələnmiş appendisitdən sonra interval appendektomiya adətən 6-10 həftə sonra (yəni appendiksətrafı iltihabın aradan qalxmasından sonra) aparılır. Əvvəl aparılmış araşdırmalar göstərmişdir ki, perforativ appendisitin konservativ müalicəsindən (antibiotik və/və ya abdominal drenaj) sonra xəstələrin 20-40%-də təkrar appendisit baş verir. Lakin, son illərin araşdırmaları isə göstərir ki, perforativ appendisitə görə konservativ (antibiotik və/və ya abdominal drenaj) müalicə almış xəstələrin yalnız 5-7%-də növbəti 6 ay ərzində təkrar appendisit baş verir.
Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, yaşlı xəstələrdə interval appendektomiyanın aparılması arzu olunandır və diaqnostik ola bilər. Belə ki, araşdırmalara görə perforasiya olunmuş appendisit hallarının 1%-də interval appendektomiyada xərçəngin olduğu müəyyən edilir.
XÜSUSİ MƏQAMLAR.
Uşaqlarda appendisit daha gec müəyyən edilir və daha çox perforasiya halları müşahidə edilir. Yenidoğulmuşların 100%-i və 5 yaşadək olan uşaqların 50%-də appendisit diaqnozu qoyulduqda perforasiya olunmuş appendisit müəyyən edilir. Hamiləlikdə isə appendisit sağ orta qarın nayihəsində ağrı ilə başlayır. Buna səbəb isə böyümüş uşaqlıq tərəfindən kor bağırsağın sefalad və ya başa doğru sıxışdırılmasıdır.
Appendektomiyaların 1%-də patoloji müayinədə neoplazm müəyyən edilir. Appendiksin karsinoid şişi ən geniş yayılmış appendiks şişidir və adətən appendektomiya ilə tam müalicə olunmuş olur. Lakin, >1 sm-dən böyük olan karsinoidlər, habelə appendiksin əsasında yerləşən karsinoidlər və limfa düyünlərini cəlb etmiş karsinoidlərin metastazlaşma potensialı daha yüksək olur. Bu cür hallarda sağ hemikolektomiyanın aparılması tövsiyə edilir. Appendiksin adenokarsinomasında da sağ hemikolektomiyanın aparılması tövsiyə edilir. Nadir hallarda müşahidə edilir appendiksin limfoması sadə appendektomiya ilə müalicə edilə bilər.
CƏRRAHİ TEXNİKA.
Laparoskopik appendektomiya son illərdə geniş yayılsa da, açıq appendektomiya hələ də daha geniş yayılmışdır. Laparoskopik appendekotmiyanın açıq appendektomiya üzərində üstünlüyü çox azdır. MakBurne (çəp), Roki-Devis (köndələn) və ya modifikasiya olunmuş MkBurney (Lanqer xəttinə uyğun əyri aparılır) metodikası ilə əzələlərin bölünməsi ilə aparılan cərrahi kəsik geniş tətbiq edilir. Roki-Devis kəsiyi istifadə edildikdə, cərrahi sahənin daha yaxşı vizualizasiyası məqsədilə lazım gəldikdə kəsiyin medial istiqamətdə qarının düz əzələsinə (rektus əzələsi) doğru və ya lateral istiqamətdə qarının daxili çəp və transversus abdominis əzələlərinə doğru uzadılması mümkündür.
Xarici çəp əzələnin aponevrozu onun əzələ lifləri istiqamətində böyük hemostatla disseksiya olunur (bəzən skalpellə kəsilə də bilər) və daxili çəp əzələyə çıxış əldə edilir. Daxili çəp və transversus abdominis əzələlərinin lifləri Kelli sıxacları ilə küt aralanır və transversalis fassiya ilə peritona çıxış əldə edilir.
Şəkil. Açıq Appendektomiya. Addım: skalpellə MkBurne xətti üzrə dərinin cərrahi kəsiyinin aparılması, Skarpa və Kamper fassiyalarının iti kəsilməsi, xarici çəp əzələnin aponevrozunun da skalpellə kəsilməsi.
Şəkil. Açıq Appendektomiya. Addım: xarici çəp əzələnin lifləri küt olaraq sıxaclar və ya retraktorla aralanır.
Şəkil. Açıq Appendektomiya. Addım: daxili çəp əzələnin liflərinin, sonra isə aponevrozunun retraktor/sıxaclarla küt disseksiyası. Daha sonra transversus abdominis əzələnin liflərinin və sonra aponevrozunun küt disseksiyası və nəticədə transversalis fassiya ilə periton səhfəsinə çıxışın əldə edilməsi.
Transversalis fassiya ilə periton sıxaca götürülür və Metzenbaum qayçısı ilə iti kəsilərək qarın boşluğuna çıxış əldə edilir. Qarın boşluğuna daxil olduqda kiçik Riçardson retraktorları ilə qarın divarının əzələləri küt olaraq aralanır.
Şəkil. Açıq Appendektomiya. Addım: transversalis fassiya və periton səhifəsi iki ədəd düz sıxacla götürülür, cərrah tərəfindən periton səhifəsi palpasiya olunaraq bağırsaq və ya digər peritondaxili orqanın sıxaclara götürülməməsi yoxlanılır. Sonra isə periton səhifəsi Metzenbaum qayçısı ilə kəsilir və periton boşluğuna çıxış əldə edilir.
Cərrah əli ilə appendiksi palpasiya edərək tapır və Bebkok sıxacı ilə ehtiyyatla cərrahi sahənin mərkəzinə gətirir. Alternativ olaraq isə kor bağırsağı tutaraq onun zolaqlarını (tenia coli) aşağıya doğru izlədikdə appendiksi tapmaq olar.
Mezoappendiks və onun tərkibində olan appendiksin arteriyası ilə birgə 3-0 sovrulan sapla liqasiya olunur və kəsilir. Appendiksin əsası hemostatla əzilir və əzilmə xəttindən bir qədər yuxarıda hemostata götürülür. Appendiksin əsası 3-0 sovrulan sapla tikilib bağlanır və appendiks kəsilir. Appendiksin çıxarılmasından sonra onun güdülündə qalan selikli gişa fulqurasiyası (yandırılması) məqsədilə ehtiyyatla elektrokoaqulyatorla koaqulyasiya olunur. Alternativ olaraq, appendiksin güdülü kor bağırsağın mənfəzinə Z-tikişlə və ya büzməli tikişlə invaqinasiya edilir.
Şəkil. Açıq Appendektomiya. Addım: appendiks tapılır və mezoappendiks (appendiksin müsariqəsi) liqaturaya alındıqdan sonra, appendiksin əsası liqaturaya götürülür və appendiks kəsilərək çıxarılır.
Kor bağırsağın əsasınadək yayılmış qanqrenoz appendisit hallarında kor bağırsağın hissəvi (cecektomy) rezeksiyası aparıla bilər.
Appendektomiya aparıldıqdan sonra xarici çəp əzələnin aponevrozu 2-0 sovrulan sapla fasiləsiz tikişlə bağlanır. Cərrahi kəsiyin lateral və ya medial istiqamətdə genişləndirilməsi aparıldığı hallarda, abdominal divarın fassiyası 0 və ya 1 sovrulmayan və ya sovrulan sapla fasiləsiz qaçan tikişlə bağlanmalıdır.
Absessiz və ya abseslə nəticələnən perforasiya olunmuş appendisit çirklənmiş cərrahi yara hesab edilir və bu zaman cərrahi yaranın açıq saxlanması tövsiyə edilir. Bu qrup xəstələrdə cərrahi yara infeksiyası 40%-dək çatır və postoperativ yırtıq, nekrozlu fassit və yaranın aralanması riski xeyli yüksək olur. Əksər mütəxəssis qanqrenoz appendisitdən sonra cərrahi yaranın 3-4 gün sonra gecikdirilmiş birincili bağlanmasını təşviq edir.
Ağırlaşmasız və ya hətta qanqrenoz appendisitdə (perforasiyasız) cərrahi yaranın birincili bağlanması tövsiyə edilir. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, bu hallarda cərrahi yara infeksiyası 5%-dək hallarda müşahidə edilir.
POSTOPERATİV QAYĞI.
Antibiotiklər. Ağırlaşmamış appendisit hallarında postoperativ dövrdə xəstəyə 24 saatdan uzun müddətə antibiotiklərin verilməsinə ehtiyac yoxdur. Perforasiya olunmuş, qanqrenoz və irinli appendisitdə qarın boşluğundan əldə edilən maye nümunələrindən ən çox Bacteroides fragilis və Escherichia coli bakteriyaları və daha sonra anaeroblar, Enterokokk, Psevdomonas, digər Streptokokklar və Klebsiyella aşkar edilir. İrinli, perforasiya olunmuş və qanqrenoz appendisiti olan xəstələrdə antibiotik terapiyası ən azı 7 gün davam etdirilməlidir.
Appendektomiya əməliyyatından 1 həftə sonra xəstələrdə yüksək hərarət, leykositoz və ya davam edən ileus müşahidə edildikdə, xəstələrdə mütləq barmaqla rektal müayinənin aparılması (çanaqdaxili abses) və qarın boşluğu və çanağın təkrar KT görüntüləməsinin aparılması və intraabdominal absesin istisna edilməsi tələb olunur. Abdominal abses müəyyən edildikdə isə onun KT və ya US müayinəsi altında perkutan drenajı aparılmalı və drenaj kateteri abdominal boşluqda yerləşdirilməlidir. Bununla yanaşı antibiotik terapiyası davam etdirilməli və daha geniş spektrli təsirə malik olan beta-laktam antibiotiklərə (psevdomonas infeksiyasına qarşı aktiv olan) üstünlük verilməlidir.
AĞIRLAŞMALAR.
Peforasiya olunmuş appendisitə görə açıq əməliyyat keçirmiş xəstələrin 3-4%-də, və laparoskopik appendektomiya olunmuş xəstələrin isə 9-24%-də intraabdominal absesin formalaşması müşahidə edilir. Uzun çəkən ileus halarında xəstələrin bəzin parenteral gidalanması tələb oluna bilər.
Həmçinin bəzən appendiksin güdülü ilə dəri arasında fekal fistula formalaşa bilər. Bu cür hallarda xəstədə Kron xəstəliyinin istisna edilməsi nəzərdən keçirilməlidir.
PROQNOZ.
Appendektomiya olunmuş xəstələrdə növbəti 4 il ərzində nazik bağırsağın obstruksiyası riski 3% olur. Perforasiya olunmuş appendisitdən sonra qadınlarda sonsuzluq müşahidə edilə bilər. Lakin, ağırlaşmamış appendisitdən sonra sonsuzluq müşahidə edilmir.
