Sayta giriş  Hesab

Böyrək və sidik axarı daşları (nefrolitiaz və ureterolitiaz): diaqnostika, klinika və müalicə

GİRİŞ.
Ailə həkimi, poliklinika həkimi və təcili tibbi yardım həkimlərinin praktikasına böyrək və ureter (sidik axarı) daşları ilə bağlı problemlər tez-tez rast gəlinir. Xəstələr adətən böyrək sancısı və hematuriya simptomları ilə daxil olur. Digər xəstələrdə isə atipik simptomlar (qeyri-spesifik qarın ağrısı, kəskin qarın və ya cinah ağrısı, ürək bulanma, sidiyə getməyə çağırışın artması və ya tezləşməsi, sidiyə getmənin çətinləşməsi, penisdə ağrı və ya xayalarda ağrı) müşahidə edilir və ya xəstələr asimptomatik olur.
Böyrək daşı xəstəliyi və ya nefrolitiaz barədə dolğun məlumata malik olduqda, xəstəliyin diaqnostikasının vaxtında aparılması, müalicəsi və tələb olunduqda isə uroloqun baxışına yönəldilməsinə dair düzgün qərar qəbul etmək olar.

 

ETİOLOGİYA.
Nefrolitiazla müraciət edən xəstələrin 80%-də böyrək daşları kalsium daşları səbəbindən inkişaf edir. Həmin kalsium daşlarının əksəriyyəti isə kalsium oksalat və ya daha az hallarda kalsium fosfatdan ibarət olur. Böyrək və ureter daşlarının digər qismi isə sidik turşusu, struvat (maqnezium ammonium fosfat) və sistindən yaranan daşlar olur. Eyni xəstədə bir neçə növ daş (məs., kalsium oksalat və sidik turşusundan yaranan daşlar) müəyyən edilə bilər.
Kalsium daşlarının formalaşmasını izah edən müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur. Bu nəzəriyyələrdən birinə əsasən normada sidikdə həll olunan materialın (məs., kalsium, oksalat) miqdarı sidikdə artıq olduqda, həmin materialın kristallizasiyası (məs., kalsium oksalat kristalı) baş verir. Ehtimal edilir ki, bu cür kristallar böyüdükcə toplayıcı borucuklarda ilişib qalır və tədricən onların ölçüsü daha da böyüyür. Həmin kristallar adətən epiteli hüceyrələrinin zədələndiyi sahələrdə baş verir. Düşünülür ki, epitelial hüceyrələrinin zədələnməsinə səbəb isə həmin kristalların özü olur.
Digər nəzəriyyəyə görə isə daşların formalaşması böyrəklərin medulyar interstisiumunda baş verir. Kalsium fosfat kristalları interstisial toxumada formalaşır və nəticədə böyrək papillasından sıxışdırılaraq çıxarılır və klassik Rendal lövhəsinin formalaşmasına səbəb olur.

 

RİSK FAKTORLAR.
Nefrolitiazın əmələ gəlməsi riski əsasən sidiyin tərkibindən asılıdır ki, bu da xəstənin vərdişləri və keçirdiyi müxtəlif xəstəliklərin təsiri altında olur. Kalsium oksalat daşlarının əmələ gəlməsinə təsir edən risk faktorlara hiperkalsiuriya, hiperoksalaturiya, hipositraturiya və pəhrizlə bağlı aşağıdakı faktorlar aiddir - kalsiumun gida ilə az qəbulu, oksalatla zəngin gida qəbulu, heyvan proteinin çox miqdarda qəbulu, sodiumun çox miqdarda qəbulu və ya az miqdarda maye qəbulu. Çoxlu miqdarda Vitamin C-nin qəbulu isə kişilərdə nefrolitiaz riskinin artması ilə əlaqəlidir.
Aşağıda verilmiş digər faktorlar da nefrolitiazın yaranması riskini artırmış olur:
  • Əvvəl keçirilmiş nefrolitiaz. Kalsium oksalat daşı səbəbindən nefrolitiaz keçirmiş xəstələrdə növbəti 3-5 il ərzində təkrar nefrolitiaz riski 10-30%-ə bərabərdir.
  • Nəsilində böyrək daşı xəstəliyi olan xəstələrdə nefrolitiazın inkişafı riski də yüksək olur. Belə ki, araşdırmaların birindən məlum olmuşdur ki, nəsilində nefrolitiaz xəstəliyi olan xəstələrdə nefrolitiaz riski 2 dəfə artıq olur.
  • Bağırsaqlarda oksalatın artmış absorbsiyası (məs., mədənin şuntlanması əməliyyatı, bariatrik cərrahiyyə, qısa bağırsaq sindromu) böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur. Roux-en-Y mədə şuntlaması keçirmiş xəstələrdə sidikdə oksalat duzlarının xaric edilməsi xeyli artmış olur ki, bu da kalsium oksalat daşlarının formalaşması riskini artırmış olur.
  • Tez-tez müşahidə edilən yuxarı sidik yolları infeksiyaları (məs., onurğa beyin zədələnməsi olan xəstələrdə) və sidikə kristallizasiya olunan bəzi dərman preparatlarının (məs., indinavir, asiklovir, sulfadiazin, triamteren) istifadəsi də böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur. Uzun müddət seftriaksonla müalicə alan uşaqlarda da nefrolitiaz daha çox müşahidə edilir.
  • Hipertoniya xəstəliyi olanlarda böyrək daşı xəstəliyi iki dəfə çox müşahidə edilir. Əlavə olaraq, şəkərli diabet, köklük, podaqra və həddən intensiv idmanla (marafon qacışçıları) məşğul olanlarda nefrolitiaz riski yüksəkdir. Həmin xəstəliklərdə kristalluriya artmış və böyrək daşlarının formalaşması riski yüksək olur.
  • Az maye qəbulu da böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur.
  • Sidiyin turşuluğunun daimi yüksək olması sidik turşusunun çökməsinə və sidik turşusu daşlarının formalaşmasına səbəb olur. Turş sidik xroniki ishalı olan xəstələrdə müşahidə edilir. Həmin xəstələrdə ishal nəticəsində bikarbonat itkisi və damardaxili həcmin azalması baş verir ki, bu da sidiyin turşuluğunun artmasına səbəb olur. Eyni ilə oxşar situasiya digər metabolik pozuntularda (məs., podaqra, diabet, insulinə rezistentlik və köklük) baş verir. Sidiyin turşuluğunun artması ilə yanaşı podaqra və digər metabolizm pozuntuları olan xəstələrdə sidik turşusunun ifrazı da artmış ola bilər.
  • Struvat (maqnezium ammonium fosfat) daşlar isə ureaza sintez edən Proteus və ya Klebsiyella mikrobları səbəbindən baş verən yuxarı sidik yolları infeksiyası olan xəstələrdə müşahidə edilir. Sidik yollarının təkrarlanan infeksiyaları, cinhada mülayim dərəcəli ağrı və ya hematuriya, davamlı olaraq qələvi reaksiyaya malik sidiyi (pH>7) olan xəstələrdə maqnezium ammonium fosfat kristalları tez-tez müşahidə edilir.

KLİNİKA.
Xəstələrdə bəzən asimptomatik nefrolitiaz diaqnozu qoyula bilər. Həmin xəstələrdə böyrək daşı adətən digər müxtəlif səbəblərə görə aparılan abdominal radioloji və ya US müayinəsi zamanı müəyyən edilir. Əvvəllər böyrək sancısı olmayan xəstələrdə nefrolitiazın asimptomatik fazası uzun müddət davam edə bilər.

Simptomlar. Nefrolitiazı olan xəstələr adətən həkimə daş və ya çınqıl düşdükdən sonra müraciət edir. Sidik turşusu daşları çox zaman məhz çınqıl kimi olur. lakin onlar da kəskin obstruksiyaya səbəb ola bilər. Simptomlar ilkin olaraq daşın böyrək ləyənindən uretera keçməsində əmələ gəlir. Böyrək sancısı zamanı xəstələrdə müşahidə edilən ağrı o qədər güclü diskomfort yaradır ki, xəstələrdə parenteral analgetiklərin istifadəsi tələb olunur. Ağrı adətən dalğalı olur və ya azalır və güclənir. Ağrının bu cür dalğavari və ya paroksizmal xüsusiyyəti ureterdə daşın hərəkəti və bunun nəticəsində ureterin spazmı ilə bağlıdır. Kəskin güclü ağrının paroksizmləri adətən 20-60 dəqiqə davam edir. Ağrının sidik yollarının obstruksiyası və böyrək kapsulasının genişlənməsi nəticəsində əmələ gəldiyi düşünülür.
Obstruksiyanın baş verdiyi yer ağrının lokalizasiyasını təyin edir. Yuxarı ureter və ya böyrək ləyənin obstruksiyası adətən cinahda ağrı və ya hissiyatlığın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Ureterin aşağı hissəsinin obstruksiyası isə ağrının çox zamanı eyni tərəfli xaya və ya cinsiyyət dodağında hiss edilməsinə səbəb olur. Daşın sidik yolları ilə miqrasiyası ilə xəstənin hiss etdiyi ağrı da dəyişə bilir. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, ureter və ya böyrək ləyənində ilişib qalmış daş səbəbindən müşahidə edilən ağrılar bəzən kəskin qarın və ya abdominal aorta anevrizmasının disseksiyasına bənzər simptomlara səbəb ola bilər. Xroniki bel ağrısından əziyyət çəkən xəstələrdə böyrək sancısının diaqnostikası xeyli çətinləşmiş olur və əlavə görüntüləmə tələb olunur.

Hematuriya. Aşkar və ya mikroskopik hematuriya simptomatik nefrolitiazı olan xəstələrin əksəriyyətində müşahidə edilir (hematuriya asimptomatik xəstələrdə də müəyyən oluna bilər). Birtərəfli cinah ağrısı ilə daxil olan xəstələrdə hematuriyanın müəyyən edilməsi böyrək daşı xəstəliyinin diaqnostikasına yardım edir. Lakin, kəskin cinah ağrısı olan xəstələrdə hematuriyanın olmaması böyrək daşı xəstəliyini istisna etmir. Araşdırmalara görə təsdiqlənmiş nefrolitiazı olan xəstələrin 10-30%-də hematuriya müəyyən olunmamış olur.

Digər simptomlar. Nefrolitiaz və ya ureterolitiaz xəstəliyində müşahidə edilən digər simptomlara ürək bulanması, qusma, dizuriya (sidiyə getmə zamanı ağrı) və sidiyə getməyə çağırış da daxildir. Dizuriya və sidiyə getməyə çağırış simptomları çox vaxt daşın sidik axarının (ureter) distal hissəsində olmasına dəlalət edir.

AĞIRLAŞMALAR.
Nefrolitiaz davamlı böyrək obstruksiyasına səbəb ola bilər. Bu isə müalicə olunmadıqda böyrəyin daimi zədələnməsinə səbəb olur. "Maral buynuzu" formasında (eng. staghorn) daşlar adətən asimptomatik olur. Lakin, sidik yollarının obstruksiyası və ya infeksiya olduqda "staghorn" və ya "maral buynuzuna" bənzər daşlar müvafiq simptomlara səbəb olur. Araşdırmalar göstərmişdir ki, 8 ildən çox davam edənstaghorn daşlar xəstələrin 28%-də böyrəklərin çatışmazlığına səbəb olur. Böyrək ləyəni və ən azı iki kasacığı tutaraq onların formasını təkrarlayan və beləliklə də maralın buynuzuna bənzər fiqur yaradan böyrək daşlarına staghorn və ya "maral buynuzuna" bənzər daşlardeyilir.

DİFFERENSİAL DİAQNOSTİKA.
Nefrolitiaza bənzər simptomlara malik bir sıra digər xəstəliklər vardır. Həmin xəstəliklər nefrolitiazın differensial diaqnostikasına daxil edilməlidir.
  • Böyrəkdə baş verən qanaxma səbəbindən əmələ gələn qan laxtaları müvəqqəti olaraq sidik axarında yer ala bilər. Buna görə də, bəzi hallarda böyrəyin xərçəngi böyrək sancısı ilə müşahidə edilə bilər. Lakin, qlomerulyar qanaxma qan laxtasının formalaşmasına və ya böyrək sancısı simptomlarına səbəb olmur.
  • Piyelonefrit çox vaxt cinahda ağrı, hərarət və piuriya (sidikdə leykositoz) ilə müşaiyət olunur. Ağırlaşmamış böyrək daşı xəstəliyində hərarət çox nadir haldır.
  • Ektopik hamiləlik səbəbindən ağrı da bəzi hallarda böyrək sancısına bənzər klinika verə bilər. Differensiasiya üçün böyrəklərin və çanağın US müayinəsinin aparılması tələb olunur.
  • Yumurtalığın kistasının cırılması və ya burulması da cinahda ağrı ilə müşaiyət oluna bilər. Bu qrup xəstələrdə də diaqnoz US müayinəsi ilə qoyula bilər.
  • Dismenorreya nadir hallarda cinahda ağrı verir, lakin ağrı adətən aybaşıdan əvvəl və ya eyni vaxtda baş verir. Ümumiyyətlə, dismenorreyaya bənzər klinika ilə daxil olan xəstələrdə dismenorreya diaqnozu yalnız digər daha ciddi xəstəliklər istisna olunduqdan sonra qoyula bilər.
  • Abdominal aortanın anevrizması olan xəstələrdə bəzən səhvən böyrək sancısı diaqnozu qoyula bilər. Xəstənin yaşı, hemodinamikası, habelə fiziki müayinəsi və US müayinəsi ilə abdominal aortanın anevrizması istisna oluna bilər.
  • Bağırsaqların kəskin obstruksiyası, divertikulit və ya appendisit də sancı xarakterli ağrı ilə müşaiyət oluna bilər, lakin bu xəstəliklərdə hematuriya olmur. Bununla yanaşı nəzər almaq lazımdır ki, ürək bulanması və qusma daha çox bağırsaq obstruksiyasında, qarının hissiyatlılığı və ağrısı divertikulit və appendisitdə müəyyən olunur. Nefrolitiazda isə həmin simptomlar çox nadir hallarda baş verə bilər.
  • Öd sancısı və xolesistitdə cinahda ağrı ilə müşaiyət oluna bilər, lakin həmin hallarda hematuriya olmur.
  • Kəskin mezenterik işemiya səbəbindən xəstələrdə müşahidə edilən abdominal ağrı böyrək sancısı ilə səhv salına bilər. Nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, mezenterik işemiyası olan xəstələrdə qan qazlarının analizində metabolik asidoz olur, lakin yenə də hematuriya olmur.
  • Herpes zoster (dəmro xəstəliyi) zamanı da böyüklərdə cinahda ağrı ola bilər. Eyni zamanda ağrı ilə yanaşı həmin xəstələrdə səpgi də müşahidə edilir, lakin hematuriya olmur.
  • Bəzi hallarda narkotiklərə aludə olan xəstələr narkotik və ya psixotrop maddələr əldə etmək məqsədilə böyrək sancısı simptomlarını simulyasiya edə bilər.
Adətən təsdiqləyici radioloji (KT görüntüləməsi) və ya US müayinəsi ilə nefrolitiaz xəstəliyini yuxarıda verilmiş xəstəliklərdən ayırmaq mümkündür.

DİAQNOSTİKA.
Nefrolitiaz xəstəliyinin diaqnozu toplanmış anamnez və fiziki müayinə əsasında adətən qoyula bilər. Təsdiqləyici radioloji testlərə isə qarın boşluğunun rentgen filmi, venadaxili piyeloqrafiya, US müayinəsi və son dövrlərdə daha geniş tətbiq edilən kontrastsız KT görüntüləməsi daxildir. Qeyd edilməlidir ki, KT görüntüləməsinə hazırda üstünlük verilir. Diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, radioloji müayinədə daş görünmədən sidik axarının dilatasiya (genişlənməsi) adətən daşın yaxınlarda düşməsi hallarında müşahidə edilir.
Hamilə və ya hamilə olması mümkün olan bütün qadınlarda KT görüntüləməsindən öncə hamiləlik testinin aparılması tələb olunur.

Kontrastsız spirallı KT görüntüləməsi. Kontrastsız spirallı KT görüntüləməsi ilə həm böyrək daşları, sidik axarı daşları və sidik yollarının obstruksiyası müəyyən oluna bilər. Hazırda KT görüntüləməsi böyrək və sidik axarı daşlarının diaqnostikasında daha geniş tətbiq edilir və bu metoda üstünlük verilir. Səbəb isə venadaxili piyeloqrafiya və ya abdominal rentgen filmində görünməyən daşların KT-də görünməsidir. Spirallı KT-nin spesifikliyi 100%-dir.
Bununla yanaşı nefrolitiaza şübhəsi olan xəstələrdə, KT görüntüləməsi alternativ diaqnozun qoyulmasına səbəb olur. Belə ki, aparılmış araşdırmalardan məlumdur ki, ilk dəfə nefrolitiaz xəstəliyinə bənzər simptomatika ilə daxil olmuş xəstələrin 33%-də KT görüntüləməsi nəticəsində tamamilə fərqli alternativ diaqnoz qoyulmuşdur.
Ümumiyyətlə, USM və venadaxili piyeloqrafiyada görünməyən daşlar KT görüntüləməsində müəyyən oluna bilər. Lakin, qeyd edilməlidir ki, HİV-ə qarşı istifadə edilən proteazanın inhibitorları (məs.. indinavir) səbəbindən əmələ gələn nefrolitiaz xəstəliyi istisna haldır. Belə ki, proteazanın inhibitorları səbəbindən yaranan daşlar radioloji müayinələrdə adətən görünmür. Həmçinin bu daşlar səbəbindən obustruksiya ya yaranmır, ya da minimal obstruksiya əlamətləri olur. Bu səbəbdən də, HİV əleyhinə istifadə olunan proteazanın inhibitorları səbəbindən yaranan nefrolitiaz çox vaxt venadaxli piyeloqrafiya, US və hətta spirallı KT-də görünməmiş olur. Bu xəstələrdə kontrastlı KT görüntüləməsinin aparılması tələb oluna bilər.
KT görüntüləməsinin çatışmayan cəhəti isə bəzi hallarda sidik axarı daşının sidik axarının üzərində olan venalarda flebolitlə səhv salınmasıdır. Sidik axarı daşının flebolitdən fərqləndirilməsi üçün çox vaxt sidik axarında olan daş nəticəsində ureter ətrafı ödemin müəyyən edilməsi faydalıdır.

Daşın tərkibinin müəyyən edilməsi. KT görüntüləməsində daşın sıxlığı, habelə onun görünüşü və ya lokalizasiyası daşın tərkibinin müəyyən edilməsinə yardım etmiş olur.
  • Maqnezium ammonium fosfat və sistin daşları çox vaxt radioloji görüntüləmələrdə görünür. Lakin kalsium oksalat və ya kalsium fosfat daşları ilə müqayisədə onların sıxlığı aşağı olur.
  • Kalsoum fosfat daşları adətən nefrokalsinozu olan xəstələrdə (çox vaxt böyrəklərin tubulyar asidozu hallarında) müşahidə edilir. Kortikomedulyar birləşmədə ikitərəfli kalsifikasiyalar adətən medulyar süngərvari böyrək xəstəliyində müşahidə edilir. Həmin xəstəlik toplayıcı borucuqların anadangəlmə genişlənməsi ilə bağlıdır. Medulyar süngərvari böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkənlərdə sidik yolları infeksiyası və nefrolitiaz riski xeyli yüksək olur.
  • Böyrək ləyənində iri daşın olması struvit və ya maqnezium-ammonium-fosfat daşının olmasına dəlalət edir.

Daha az istifadə edilən testlər.
Nefrolitiaz və ureterolitiaz hallarında əksər qərb ölkələrində az istifadə edilən, lakin inkişafda olan və resursları az olan ölkələrdə daha çox istifadə edilən testlərə USM, abdominal rentgenoqrafiya, venadaxili piyeloqrafiya daxildir. Həmçinin, böyrək daşı xəstəliyində MRT də çox az istifadə edilir. KT görüntüləməsi əlçatan olmadıqda, xəstələrin ilkin müayinəsində əsasən USM, abdominal rentgenoqrafiya və/və ya venadaxili piyeloqrafiya istifadə edilir.
Ultrasonoqrafiya. KT görüntüləməsi əlçatan olmadıqda US müayinəsi xəstələrin müayinəsində növbəti diaqnostik vasitədir. Həmçinin, hamilə və ya hamilə olmağa hazırlaşan qadın xəstələrın şüalanmaya məruz qalmaması üçün də həmin xəstələrdə US müayinəsi daha geniş tətbiq edilir. US müayinəsi ilə sidik yollarının obstruksiyası və hətta daşlar təyin oluna bilər. Lakin, US müayinəsində kiçik ölçülü daşlar və sidik axarı daşları görünməyə bilər. Distal sidik axarı daşları bəzən transvaginal US müayinəsilə müəyyən oluna bilər.
Abdominal rentgenoloji müayinə. Qarının bəsir rentgenoloji müayinəsində böyük ölçülü və radioloji cəhətdən görünən daşlar, məs.. kalsium, struvit və sistin daşlar, müəyyən oluna bilər. Lakin, sidik turşusu daşları, kiçik ölçülü daşlar və ya sümüklərin proyeksiyasında olan daşlar çox nadir hallarda müəyyən edilir. Həmçinin, abdominal rentgenoloji müayinədə obstruksiya müəyyən olunmur. Abdominal rentgenoloji müayinənin aşağı spesifikliyi və həssaslığını nəzərə alaraq, habelə KT görüntüləməsinin daha geniş yayılmasını əsas götürərək, bu diaqnostik metod çox az hallarda istifadə edilir.
Venadaxili piyeloqrafiya. Venadaxili piyeloqrafiyanın daş xəstəliyinin diaqnostikasında həssaslığı və spesifikliyi qarının bəsit rentgenoqrafiyasından daha yüksəkdir. Venadaxili piyeloqrafiya daşların müəyyən edilməsi ilə yanaşı sidik yollarında obstruksiyanın dərəcəsini də təyin etməyə imkan verir. Əvvəllər nefrolitiaz xəstəliyinin diaqnostikasında venadaxili piyeloqrafiya əsas diaqnostika metodu olub, lakin bu test hazırda qarın boşluğunun spirallı kontrastsız KT görüntüləməsi ilə əvəz edilmişdir.
MRT. Böyrək və sidik axarlarının daş xəstəliyinin diaqnostikasında MRT çox nadir hallarda istifadə edilir. Belə ki, daşların müəyyən edilməsində MRT-nin həssaslığı aşağıdır. Lakin, hamilə və hamilə olmağa hazırlaşan xəstələrdə, habelə şüalanma riski yüksək hesab edilən xəstələrdə isə MRT-nin istifadəsi tövsiyə oluna bilər.

TÖVSİYƏLƏR.

Travma ilə bağlı olmayan cinah ağrısı olan xəstələrdə nefrolitiaz xəstəliyi mütləq nəzərdən keçirilməlidir. Xüsusilə də, ağrı ilə yanaşı hematuriya müəyyən olunduqda və qarının palpasiyasında ağrılıq olmadıqda, nefrolitiaza şübhə daha da artmış olur. Kontrastsız spirallı KT-nin həssaslığı və spesifikliyinin digər testlərlə müqayisədə (abdominal rentgenoqrafiya, venadaxili piyeloqrafiya, USM) daha yüksək olduğu üçün, hazırda nefrolitiazın diaqnostikasında KT görüntüləməsi ən mühüm diaqnostika metodu hesab edilir. KT görüntüləməsində nefrolitiazın müəyyən edilməməsi, dərhal həkimi alternativ diaqnozun axtarışına sövq etməlidir. KT görüntüləməsi olmayan yerlərdə USM və venadaxili piyeloqrafiya alternativ diaqnostika metodları kimi tətbiq oluna bilər.

Bəzi hallarda aşağıdakı faktorlar xəstənin müayinəsinə təsir göstərə bilər:

  • Hamilə qadınlarda və ya xolesistitə şübhə olan xəstələrdə və ya ginekoloji prosesə şübhə olan xəstələrdə US müayinəsi ilkin diaqnostik metod kimi istifadə edilir.
  • Əvvəl keçirilmiş nefrolitiaz xəstəliyi zamanı böyrək daşı rentgen müayinəsində müəyyən edilmiş böyrək daşı xəstələrində növbəti epizodlarda da abdominal bəsit rentgen filmi ilkin test kimi əldə oluna bilər. Lakin, abdominal bəsit rentgen filmi neqativ olduqda, həmin xəstələrdə KT görüntüləməsinin aparılması tələb olunur.
Böyrək və ya sidik axarı daşı olan xəstələrin müayinəsində növbəti addım isə daşın əmələ gəlməsinə təsir edən faktorların müəyyən edilməsindən ibarət olmalıdır. Burada qanın və sidiyin analizləri aparılmalıdır. Bu addımın əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, xəstədə nefrolitiaza gətirən hər hansı biokimyəvi pozuntular müəyyən olunarsa, onların aradan qaldırılması və ya profilaktikası ilə nefrolitiazın təkrar baş verməsinin qarşısı alına bilr.


KƏSKİN FAZADA TERAPİYA.
Kəskin böyrək sancısı ilə daxil olan xəstələrin bir çoxu daşın sidik yollarından xaric edilməsinədək (daşın düşməsi) konservativ yolla ağrıkəsicilər və oral və ya venadaxili maye infuziyası ilə müalicə oluna bilər. Kəskin böyrək sancısı olan xəstələrin əksəriyyətində isə müalicə əsasən ağrıkəsicilərdən ibarət olur. Daşın tez xaric edilməsi və ağrıkəsici preparatların tələb olunan miqdarı ilə bağlı aqressiv venadaxili maye infuziyası ilə minimal venadaxili maye infuziyası arasında heç bir fərq müəyyən edilməyib.
Urosepsis, kəskin böyrək çatışmazlığı, anuriya və/və ya keçməyən ağrısı, ürək bulanması və ya qusması olan xəstələrdə təcili uroloji konsultasiyanın əldə edilməsi tövsiyə olunur.
Sidik axarında olan daşların xaric edilməsi (düşməsi) ehtimalı daşın lokalizasiyası və ölçüsündən asılıdır. Kiçik ölçülü və sidik axarının daha distal seqmentində yerləşən daşların müdaxiləsiz düşməsi ehtimalı daha yüksəkdir.

Sidiyə getmə zamanı gücənmə. Xəstələrə tövsiyə edilməlidir ki, bir neçə gün ərzində sidiyə getmə zamanı mümkün qədər çox gücənmə ilə daşın düşməsinə kömək etsinlər. Daş düşdükdə isə onun həkim müayinəsinə gətirilməsi də tövsiyə edilməlidir. Düşmüş daşın müayinəsi gələcəkdə nefrolitiazın profilaktikasını təmin etməkdə mühüm rol oynaya bilər.

Ağrının tənzimlənməsi. Oral maye və dərmanlar qəbul edə bilən xəstələr ambulator qaydada müalicə ala bilər. Oral maye qəbul edə bilməyən və ya hərarəti və ya dözülməz ağrısı olan xəstələrin müalicəsi stasionarda aparıla bilər.
  • QSİƏP və opiatlar. Həm qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar, həm də opiatlar kəskin böyrək sancısı olan xəstələrdə ağrının aradan qaldırılmasında uğurla istifadə edilir. QSİƏP-ların əlavə üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar sidik axarının saya əzələlərinin tonusunu azaldaraq, ağrının baş verməsinə gətirən əsas səbəbin (sidik axarının spazmı) aradan qaldırılmasına təsir göstərir. Bir neçə randomizə olunmuş kliniki tədqiqatlarda QSİƏP-ların opiatlar qədər effektiv olduğu sübuta yetirilmişdir. Həmin tədqiqatlarda, məs., indometasin (100 mq) rektal şam və morfin (5 mq VD), venadaxili ketorolak (toradol, kevindol) ilkin olaraq 60 mq dozada və venadaxili meperidin 50 mq dozada müqayisə edilmiş və hər iki qrup preparatların effektivliyi təsdiq edilmişdir.
  • Lakin, nəzərə alınmalıdır ki, böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkən və ya damardaxili maye həcmi aşağı (hipovolemiya) olan xəstələrdə QSİƏP-ların istifadəsi kəskin böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
  • Digər bir araşdırmada təsdiq edilmişdir ki, QSİƏP-lar opiatların birgə verilməsi daha yaxşı analgeziya efekti verir. Belə ki, bu tədqiqatda venadaxili morfin (5 mq) və ketorolak (15 mq) preparatlarının birgə istifadəsi həmin preparatların ayrılıqda istifadəsi ilə müqayisədə ağrının daha effektiv və uzun müddətə aradan qaldırılması ilə nəticələnmişdir.
  • Nəzərə alınmalıdır ki, litotripsiyanın aparılması planlaşdırılan xəstələrdə QSİƏP-ların qəbulu 3 gün əvvəl dayandırılmalıdır ki, qanaxma riski azalsın.

Daşın xaric edilməsi (düşməsi). Böyrək daşının xaric edilməsi və ya spontan düşməsinə təsir edən amillər daşın ölçüsü və lokalizasiyasıdır. Ölçüsü <5 mm-dən az olan daşlar spontan olaraq düşür. 4 mm-dən böyük olan daşların düşmə ehtimalı daşın ölçüsü artıqca azalır. Diametri >10 mm-dən böyük olan daşların düşmə ehtimalı çox aşağıdır. Proksimal ureterdə olan daşların da düşmə ehtimalı azdır. Araşdırmaların birindən məlum olmuşdur ki,
  • 2-4 mm ölçüdə daşı olan xəstələrin 17%-də müdaxilənin aparılması tələb olunub. Müdaxilə tələb etməyən xəstələrdə isə daşlar orta hesabla 12 günə düşmüşdür.
  • 4-6 mm ölçüdə daşı olan xəstələrin 50%-də müdaxilə tələb olunmuşdur. Yerdə qalan xəstələrdə isə daşlar orta hesabla 22-39 günə düşmüşdür.
Digər bir araşdırmadan məlum olmuşdur ki, 7-9 mm ölçüdə daşı olan xəstələrin cəmi 48%-də, >9 mm-dən böyük ölçüdə daşı olan xəstələrin 25%-də daşın spontan düşməsi müşahidə edilir. Həmçinin müəyyən edilmişdir ki, proksimal ureterdə olan daşların düşməsi ehtimalı 48%, ureterovesikal (sidik axarının sidik kisəsinə birləşdiyi yer) birləşmədə olan daşların isə 79%-dir.

Daşın xaric edilməsinin sürətləndirilməsi. Bir sıra tibbi müdaxilələrlə sidik axarı daşlarının xaric edilməsini artırmaq mümkündür. Həmin müdaxilələrə spazmolitik preparatlar, kalsium kanallarının blokatorları və alfa blokatorların istifadəsi aiddir. Bu sadalanmış dərmanların steroidlərlə birgə istifadəsi də mümkündür. Tibbi araşdırmaların meta-analizi göstərmişdir ki, konservativ terapiya (maye infuziyası, ağrıkəsicilər) ilə müqayisədə alfa blokatorla (tamsulozin, doksazosin, alfuzosin) müalicə alan xəstələrdə daşın düşməsi 44%-dək çox müşahidə edilir. Eyni ilə, alfa blokator və ya kalsium kanallarının blokatoru (nifedipin) ilə müalicə alan xəstələrdə daşın düşməsi ehtimalı konservativ terapiya ilə müqayisədə 65% yüksək olmuşdur.
Alfa blokatorlarla kalsium kanallarının blokatorlarının müqayisəsi isə hər iki qrup preparatın eyni effektivliyə malik olduğunu göstərmişdir. Düzdür, alfa blokatorların istifadəsi daşın daha tez düşməsinə, xəstələrin daha az sayda hospitalizasiyasına səbəb olmuşdur. Ölçüsü <10 mm-dən kiçik olan daşın salınmasını sürətləndirmək üçün əksər mütəxəssislər gündə 0.4 mq dozada olmaqla 4 həftə ərzində tamsulozin preparatından istifadəyə üstünlük verir. Daşın düşməsi baş vermədikdə isə həmin xəstələrdə təkrar KT və ya USM aparılır.

Sidik axarı daşlarının müalicəsinə dair Amerika və Avropa Uroloqlar Assosiasiyasının tövsiyələri:

  • Sidik axarında yeni <10 mm-dən kiçik ölçüdə daşın olması diaqnozu qoyulmuş xəstələrin ilkin müalicəsi simptomların kontrol edilməsi ilə yanaşı stasionar və ya ambulator qaydada müşahidəsi ilə kifayətlənə bilər. Həmin xəstələrə daşın düşməsinin sürətləndirilməsi və/və ya yüngülləşdirilməsi üçün müvafiq dərman preparatlarından istifadə təklif oluna bilər.
  • Daşın düşməsinin tibbi terapiya ilə sürətləndirilməsi ilə instrumental müdaxilə arasında seçimin aparılmasına bir sıra amillər təsir edir. Belə ki, vəziyyəti ağır olmayan (ağrı) və daşın erkən çıxarılmasının heç bir əlavə faydası olmayan xəstələrdə tibbi terapiyaya üstünlük verilə bilər.
 
Aşağıdakı hallarda potensial instrumental müdaxilənin aparılması üçün uroloqun konsultasiyası əldə edilməlidir:
  • daşın ölçüsü >10 mm-dən böyük olduqda,
  • xəstənin simptomlarının yuxarıda təsvir edilmiş tibbi terapiya ilə aradan qaldırılmaması,
  • sidik yollarının əhəmiyyətli dərəcədə obstruksiyası olan xəstələr,
  • 4-6 həftə aparılan tibbi və ya konservativ terapiyaya baxmayaraq, daşı düşməyən xəstələr.

UROLOJİ KONSULTASİYA.
Urosepsis, kəskin böyrək çatışmazlığı, anuriya və/və ya keçməyən ağrısı, ürək bulanma və ya qusması olan xəstələr üçün uroloqun konsultasiyası əldə edilməlidir. Ölçüsü >10 mm-dən böyük olan və konservativ terapiyaya (o cümlədən, daşın düşməsinin sürətləndirilməsi üçün tətbiq edilən tibbi müdaxilələrə) baxmayaraq daşı düşməyən xəstələrin uroloq tərəfindən müayinəsi tövsiyə edilir. Daşı düşməyən xəstələrin müalicəsində aşağıdakı metodlardan biri istifadə edilə bilər:
  • şok dalğa litotripsiyası,
  • lazer və ya elektrohidravlik ureteroskopik litotripsiya,
  • perkutan nefrolitotomiya,
  • daşın laparoskopik çıxarılması.
Daşın açıq cərrahi yolla çıxarılması çox nadir hallarda tələb olunur. Xəstələrin 75%-də, xüsusilə də, böyrək ləyəni və yuxarı ureterdə daşı olan xəstələrdə şok dalğa litotripsiyası çox effektivdir və ona üstünlük verilir. Şok dalğa litotripsiyası almış xəstələrin 10%-də tranzitor hərarət, daş fraqmentləri ilə sidik yollarının obstruksiyası və ya sidik yollarının infeksiyası müşahidə edilə bilər. Şok dalğa litotripsiyası və ureteroskopiya hazırda sidik axarı daşların çıxarılmasında ən geniş istifadə edilən və üstünlük verilən metodlardır. Ureteroskopiyanın effektivliyi daha yüksək olsa da, şok dalğa litotripsiyası ilə müqayisədə ondan sonra ağırlaşma hallarının sayı da yüksəkdir.
Ölçüsü daha böyük olan böyrək daşlarının (>1.5 sm), habelə daha bərk daşların (məs., sistin və ya kalsium oksalat monohidrat) və ya böyrək və ya sidik axarının daha mürəkkəb yerlərində (məs., aşağı kasacıq və ya sidik axarının orta seqmenti) olan daşların çıxarılmasında şok dalğa litotripsiya yalnız 50% hallarda uğurlu olur. Bu qrup xəstələrdə perkutan və ya ureteroskopik yanaşma ilə endoskopik yolla daşın fraqmentləşdirilməsinə üstünlük verilir.
Yardımçı terapiya.
Aşağıda verilmiş dərman preparatları da böyrək daşından əziyyət çəkən xəstələrin kəskin fazada və daşın salınmasından sonrakı fazada müalicəsi üçün istifadə edilə bilər:
  • Potasium sitrat (Urosit-K).
    • Potasium insan orqanizmində bir çox mühüm funksiyalar üçün gərəkli olan bir mineraldır. Potasium özəlliklə də ürək əzələsinin yığılması üçün önəmlidir. Potasium sitrat aşağıdakı xəstəliklərdə istifadə edilə bilər:
      • kalsium duzları səbəbindən yaranmış böyrək daşları;
      • kalsium daşlarının əmələ gəlməsinin profilaktikası;
      • kalsium daşı ilə yanaşı renal tübulyar asidoz* (*renal tübüler asidoz: sidiyin turşuluğunun artması, plazmada bikarbonatın aşağı düşməsi və xlorun konsentrasiyasının artması və eyni zamanda qanda potasium səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə müşahidə edilən bir xəstəlikdir) xəstəliyi hallarında istifadə edilir.
    Dozası: 60mEq/gündə olmaqla üç və ya dörd dəfəyə bölərək qəbul edilir (max 100mEq).
    • Əksgöstərişlər: hiperkalemiya, peptik xora xəstəliyi, mövcud sidik yolları infeksiyası, azotemiya, Addison xəstəliyi.
    • Yan təsirləri: qarın ağrısı, ürək bulanma, qusma, ishal, qəbzlik.
  • Urolen.
    • Tərkibi: 1 drajenin tərkibində Cəfəri kökünün (Petroselini radix), Lobya meyvəyanlığının (Phaseoli pericarpium), Tozağacı yarpaqlarının qatı ekstraktı (Betulae folium )86,2 mq, Çobanyastığı otunun quru ekstraktı (Chamomillae herba extractum siccum) 8 mq, Mərsin yarpaqlarının quru ekstraktı (Vitis idaeae folium extractum siccum) 26 mq, toz halına qədər xırdalanmış Lobya meyvəyanlığı (Phaseoli pericarpium pulv.) 78 mq, kalium sitrat (Kalium citricum) 19 mq, natrium sitrat (Natrium citricum) 16mq.
    • Farmakoloji xüsusiyyətləri: Urolen kombinasiyaedilmiş bitki mənşəli preparatdır. Diuretik, spazmolitik, litolitik, uroseptik, iltihab əleyhinə təsirə malikdir. Daşların əmələ gəlməsini ləngidir, daşların yumşalmasına və onların demineralizasiyasına səbəb olur. Oksalat və urat duzlarının və xırda daşların çıxmasına kömək edir. Diurezi stimullaşdırır və sidik traktının əzələlərini yumşaldır. Digər uroseptiklərlə birlikdə istifadə edildikdə  Urolen onların bakterisid təsirini yüksəldir və müalicənin effektivliyini artırır. Uroleni uzun müddət qəbul etmək olar.
    • İstifadəsinə göstərişlər: Pielonefrit, sidik sisteminin iltihab vəziyyəti, böyrək daşı xəstəliyi, kristalluriya (sidik turşulu diatez, sitraturiya), əməliyyatdan sonrakı dövr (həkim ilə  məsləhətdən sonra).
    • Əks göstərişlər: Preparatın komponentlərinə qarşı yüksək həssaslıq olan halda Urolen dərman vasitəsindən istifadə etmək olmaz.
    • İstifadə qaydası və dozası: Böyüklər üçün: gündə 2-3 dəfə 2 draje. 3 yaşdan böyük uşaqlar üçün: gündə 2-3 dəfə 1 draje.
  • Kanefron.
    • Farmakoloji təsiri: kanefron bitki mənşəli kombinə edilmiş preparatdır. Təsir mexanizmi: böyrək kapilyarlarının keçiriciliyinin azalması, habelə diuretik effekti vardır. Bu preparatın tərkibində olan maddələrin bəziləri antiseptik, spazmolitik, iltihab əleyhinə təsirə malikdir. Kanefron antibiotiklərin təsirini daha da artırır.
    • İstifadəsinə göstərişlər: xroniki sistit, xroniki piyelonefrit, xroniki qlomerulonefrit, interstisial nefrit, nefrolitiazın profilaktikası.

MÜAYİNƏ VƏ DAVAMLI MÜALİCƏ.
Kəskin böyrək sancısı keçdikdən və daş düşdükdən və ya müdaxilə nəticəsində çıxarıldıqdan (laboratoriyaya analiz üçün göndərildikdən) sonra, xəstələrdə daş xəstəliyinin əmələ gəlməsinə təsir edən səbəblərin öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xəstələrdə mümkün olan hiperkalsemiya (əsasən birincili hiperparatireoz səbəbindən), hiperkalsiuriya, hiperurikozuriya, hiperoksalaturiyanın olub olmadığı müəyyən edilməlidir.
Böyrək daşı xəstəliyini keçirmiş xəstələrin davamlı müalicəsi daşın tipindən və biokimyəvi pozuntulardan asılı olaraq aparıla bilər. Nefrolitiazın ilk epizodundan sonra bu cür profilaktik müalicənin aparılmasının faydası dəqiq məlum deyil. Lakin, təkrarlanan böyrək sancısı, böyrəyin daş xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə, habelə böyrək daşı olan xəstələrdə daşın böyüməsi və ya mütamadi olaraq daş qırıntıları (kristallar) düşürən xəstələrdə profilaktik müayinə və müalicə tədbirlərinin aparılması tövsiyə edilə bilər.
Yeni daşların əmələ gəlməsinin və/və ya mövcud daşların böyüməsinin qarşısını almaq məqsədilə profilaktik müalicə tədbirlərinin aparılması tələb olunduqda isə aşağıdakı təlimat qaydalarına istinad etmək tövsiyə edilir:
  • Əksər xəstələrdə gündəlik maye qəbulu artırılmalıdır.
  • Sidiyin tərkibindən və xəstənin gida qəbulu vərdişlərindən asılı olaraq, pəhrizlə bağlı müvafiq tövsiyələr verilməlidir.
  • Kalsium daşları olan xəstələrdə situasiyadan asılı olaraq aşağıdakı terapevtik metodlar istifadə edilə bilər:
    • Hiperkalsiuriyası olan xəstələrdə - tiazid diuretiklər verilir və az sodium tərkibli pəhriz,
    • Hiperurikozuriyası olan xəstələrdə - allopurinol, pəhriz,
    • Hipositraturiyası olan xəstələrdə - potassium sitrat.
  • Sidik turşusu daşları olan xəstələrin müalicəsi potassium sitratla sidiyin qələviləşdirilməsi və bəzən əlavə olaraq allopurinolla (ağır hiperurikozuriyası olan xəstələrdə) aparıla bilər.
  • Sistin daşlarından əziyyət çəkən xəstələrin müalicəsi isə çoxlu həcmdə maye qəbulu, sidiyin qələviləşdirilməsi və tiopronin kimi preparatlarla aparıla bilər.
  • Struvat və ya maqnezium-ammonium-fosfat daşları olan xəstələrin müalicəsi əsasən perkutan nefrolitotomiya ilə daşın çıxarılması və gələcəkdə sidik yolları infeksiyalarının aqressiv profilaktikasının aparılmasından ibarətdir.

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.

  • Nefrolitiazla müraciət edən xəstələrin 80%-də böyrək daşları kalsium daşları səbəbindən inkişaf edir. Həmin kalsium daşlarının əksəriyyəti isə kalsium oksalat və ya daha az hallarda kalsium fosfatdan ibarət olur. Böyrək və ureter daşlarının digər qismi isə sidik turşusu, struvat (maqnezium ammonium fosfat) və sistindən yaranan daşlar olur. Eyni xəstədə bir neçə növ daş (məs., kalsium oksalat və sidik turşusundan yaranan daşlar) müəyyən edilə bilər.
  • Nefrolitiazın əmələ gəlməsi riski əsasən sidiyin tərkibindən asılıdır ki, bu da xəstənin vərdişləri və keçirdiyi müxtəlif xəstəliklərin təsiri altında olur. Kalsium oksalat daşlarının əmələ gəlməsinə təsir edən risk faktorlara hiperkalsiuriya, hiperoksalaturiya, hipositraturiya və pəhrizlə bağlı aşağıdakı faktorlar aiddir - kalsiumun gida ilə az qəbulu, oksalatla zəngin gida qəbulu, heyvan proteinin çox miqdarda qəbulu, sodiumun çox miqdarda qəbulu və ya az miqdarda maye qəbulu. Çoxlu miqdarda Vitamin C-nin qəbulu isə kişilərdə nefrolitiaz riskinin artması ilə əlaqəlidir.
  • Risk faktorlar:
    • Nəsilində böyrək daşı xəstəliyi olan xəstələrdə nefrolitiazın inkişafı riski də yüksək olur. Belə ki, araşdırmaların birindən məlum olmuşdur ki, nəsilində nefrolitiaz xəstəliyi olan xəstələrdə nefrolitiaz riski 2 dəfə artıq olur.
    • Bağırsaqlarda oksalatın artmış absorbsiyası (məs., mədənin şuntlanması əməliyyatı, bariatrik cərrahiyyə, qısa bağırsaq sindromu) böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur. Roux-en-Y mədə şuntlaması keçirmiş xəstələrdə sidikdə oksalat duzlarının xaric edilməsi xeyli artmış olur ki, bu da kalsium oksalat daşlarının formalaşması riskini artırmış olur.
    • Tez-tez müşahidə edilən yuxarı sidik yolları infeksiyaları (məs., onurğa beyin zədələnməsi olan xəstələrdə) və sidikə kristallizasiya olunan bəzi dərman preparatlarının (məs., indinavir, asiklovir, sulfadiazin, triamteren) istifadəsi də böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur. Uzun müddət seftriaksonla müalicə alan uşaqlarda da nefrolitiaz daha çox müşahidə edilir.
    • Hipertoniya xəstəliyi olanlarda böyrək daşı xəstəliyi iki dəfə çox müşahidə edilir. Əlavə olaraq, şəkərli diabet, köklük, podaqra və həddən intensiv idmanla (marafon qacışçıları) məşğul olanlarda nefrolitiaz riski yüksəkdir. Həmin xəstəliklərdə kristalluriya artmış və böyrək daşlarının formalaşması riski yüksək olur.
    • Az maye qəbulu da böyrək daşı xəstəliyi riskini artırmış olur.
  • Xəstələrdə bəzən asimptomatik nefrolitiaz diaqnozu qoyula bilər. Həmin xəstələrdə böyrək daşı adətən digər müxtəlif səbəblərə görə aparılan abdominal radioloji və ya US müayinəsi zamanı müəyyən edilir. Əvvəllər böyrək sancısı olmayan xəstələrdə nefrolitiazın asimptomatik fazası uzun müddət davam edə bilər.
  • Aşkar və ya mikroskopik hematuriya simptomatik nefrolitiazı olan xəstələrin əksəriyyətində müşahidə edilir (hematuriya asimptomatik xəstələrdə də müəyyən oluna bilər). Birtərəfli cinah ağrısı ilə daxil olan xəstələrdə hematuriyanın müəyyən edilməsi böyrək daşı xəstəliyinin diaqnostikasına yardım edir. Lakin, kəskin cinah ağrısı olan xəstələrdə hematuriyanın olmaması böyrək daşı xəstəliyini istisna etmir. Araşdırmalara görə təsdiqlənmiş nefrolitiazı olan xəstələrin 10-30%-də hematuriya müəyyən olunmamış olur.
  • Nefrolitiaza bənzər simptomlara malik bir sıra digər xəstəliklər vardır. Həmin xəstəliklər nefrolitiazın differensial diaqnostikasına daxil edilməlidir.
  • Nefrolitiaz xəstəliyinin diaqnozu toplanmış anamnez və fiziki müayinə əsasında adətən qoyula bilər. Təsdiqləyici radioloji testlərə isə qarın boşluğunun rentgen filmi, venadaxili piyeloqrafiya, US müayinəsi və son dövrlərdə daha geniş tətbiq edilən kontrastsız KT görüntüləməsi daxildir. Qeyd edilməlidir ki, KT görüntüləməsinə hazırda üstünlük verilir. Diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, radioloji müayinədə daş görünmədən sidik axarının dilatasiya (genişlənməsi) adətən daşın yaxınlarda düşməsi hallarında müşahidə edilir.Hamilə və ya hamilə olması mümkün olan bütün qadınlarda KT görüntüləməsindən öncə hamiləlik testinin aparılması tələb olunur.
  • Kəskin böyrək sancısı ilə daxil olan xəstələrin bir çoxu daşın sidik yollarından xaric edilməsinədək (daşın düşməsi) konservativ yolla ağrıkəsicilər və oral və ya venadaxili maye infuziyası ilə müalicə oluna bilər. Kəskin böyrək sancısı olan xəstələrin əksəriyyətində isə müalicə əsasən ağrıkəsicilərdən ibarət olur. Daşın tez xaric edilməsi və ağrıkəsici preparatların tələb olunan miqdarı ilə bağlı aqressiv venadaxili maye infuziyası ilə minimal venadaxili maye infuziyası arasında heç bir fərq müəyyən edilməyib.
  • Həm qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar, həm də opiatlar kəskin böyrək sancısı olan xəstələrdə ağrının aradan qaldırılmasında uğurla istifadə edilir. QSİƏP-ların əlavə üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar sidik axarının saya əzələlərinin tonusunu azaldaraq, ağrının baş verməsinə gətirən əsas səbəbin (sidik axarının spazmı) aradan qaldırılmasına təsir göstərir. Bir neçə randomizə olunmuş kliniki tədqiqatlarda QSİƏP-ların opiatlar qədər effektiv olduğu sübuta yetirilmişdir. Həmin tədqiqatlarda, məs., indometasin (100 mq) rektal şam və morfin (5 mq VD), venadaxili ketorolak (toradol, kevindol) ilkin olaraq 60 mq dozada və venadaxili meperidin 50 mq dozada müqayisə edilmiş və hər iki qrup preparatların effektivliyi təsdiq edilmişdir.
  • Urosepsis, kəskin böyrək çatışmazlığı, anuriya və/və ya keçməyən ağrısı, ürək bulanma və ya qusması olan xəstələr üçün uroloqun konsultasiyası əldə edilməlidir. Ölçüsü >10 mm-dən böyük olan və konservativ terapiyaya (o cümlədən, daşın düşməsinin sürətləndirilməsi üçün tətbiq edilən tibbi müdaxilələrə) baxmayaraq daşı düşməyən xəstələrin uroloq tərəfindən müayinəsi tövsiyə edilir. Daşı düşməyən xəstələrin müalicəsində aşağıdakı metodlardan biri istifadə edilə bilər:
    • şok dalğa litotripsiyası,
    • lazer və ya elektrohidravlik ureteroskopik litotripsiya,
    • perkutan nefrolitotomiya,
    • daşın laparoskopik çıxarılması.
  • Alfa blokatorlarla kalsium kanallarının blokatorlarının müqayisəsi isə hər iki qrup preparatın eyni effektivliyə malik olduğunu göstərmişdir. Düzdür, alfa blokatorların istifadəsi daşın daha tez düşməsinə, xəstələrin daha az sayda hospitalizasiyasına səbəb olmuşdur. Ölçüsü <10 mm-dən kiçik olan daşın salınmasını sürətləndirmək üçün əksər mütəxəssislər gündə 0.4 mq dozada olmaqla 4 həftə ərzində tamsulozin preparatından istifadəyə üstünlük verir. Daşın düşməsi baş vermədikdə isə həmin xəstələrdə təkrar KT və ya USM aparılır.