Sayta giriş  Hesab

Ürəyin stabil işemik xəstəliyi: tibbi qayğının əsasları. 

Ədəbiyyat siyahısının son yenilənmə tarixi: iyun 2015-ci il. Məqalənin son yenilənmə tarixi: iyun 2015-ci il. 
Məqalənin növbəti yenilənmə tarixi: noyabr 2016-cı il. 
Müəllif-tərtibatçı: Seyidov N., MD, PhD.

GİRİŞ.

Ürəyin işemik xəstəliyi həm də ürəyin koronar damar xəstəliyi adlanır və miokardın qanla qeyri-adekvat təchizatı səbəbindən bir və ya daha çox simptom, klinik əlamət və ya ağırlaşmalarla təyin edilir. Əksər hallarda bu proses ateroskleroz nəticəsində epikardian koronar damarların obstruksiyası və ya tıxanması səbəbindən inkişaf etmiş olur. Tibbi (konservativ) terapiya və ya revaskulyarizasiya vasitəsilə müalicəsi mümkün olan simptomatik xəstələrin vəziyyəti stabil kimi qiymətləndirilir. 

Stenokardiya miokardın oksigenə olan tələbatının oksigen təchizatını üstələməsi hallarında müşahidə edilir. Stenokardiya klinik baxımdan özün çox vaxt döş qəfəsində diskomfortla biruzə verir. Gərginlik və ya fiziki aktivliyin müəyyən səviyyəsində inkişaf edən və istirahət və ya nitroqliserinin qəbulu ilə aradan qalxan döş qəfəsindəki diskomfort stabil stenokardiyaya (lat. angina pectoris) dəlalət edir. Ürəyin işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin bir çoxu xəstəliyin klinik təzahürü kimi məhz stenokardiyadan (döş qəfəsində ağrı və ya diskomfort) şikayətlənir. 

Ürəyin işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin müalicəsi və onlara qayğı ilk növbədə diaqnozun dəqiqləşdirilməsi, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinin təyin edilməsi, simptomların nəzarətə götürülməsi və ömür uzunluğu və yaşam müddətinin yaxşılaşdırılması üçün müvafiq terapiyanın tətbiqini özündə ehtiva edir. Burada məhz ürəyin stabil işemik xəstəliyinin inkişafı və ya pisləşməsi riskinin azaldılması, stabil işemik xəstəliyi olan xəstələrə tibbi qayğının detalları müzakirə edilir.

DİAQNOSTİKA. 

Xəstələrin çoxunda ürəyin stabil işemik xəstəliyi diaqnozu üçün anamnezdə klassik stenokardiya ilə yanaşı ateroskleroz mənşəli ürək-damar xəstəliyinin bir və ya daha çox risk faktorunun mövcudluğu kifayətdir. İlk dəfə ürəyin stabil işemik xəstəliyinə (ÜSİX) görə müayinə olunan xəstələrdə detallı anamnez toplanmalı və geniş fiziki müayinə aparılmalıdır. 

Bütün xəstələrdə 12 ötürmədə EKQ əldə olunmalıdır. Lakin xəstələrin əksəriyyətində diaqnozun təsdiq olunması və ya xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinin müəyyən edilməsi üçün əlavə diaqnostik testlərin aparılması tələb olunur. 

Stress test. 

Əksər mütəxəssislər ÜSİX-nin diaqnostika və müalicəsi məqsədilə 2012-ci ildə Amerika Kardioloqlar Cəmiyyəti, Amerika Ürək Assosiasiyası, Amerika Həkimlər Cəmiyyəti və Amerika Torakal Cərrahiyyə Cəmiyyətinin birgə hazırladığı klinik qaydalarını rəhbər tutur. Bu klinik qaydalara əsasən ÜSİX-nə görə müayinə olunan bütün xəstələrdə diaqnozun təsdiqi və xəstəliyin proqnozuna dair məlumatın əldə edilməsi üçün stress testin aparılması tövsiyə olunur. 

İlkin stress testin seçiminə gəldikdə isə aşağıdakı testlərdən biri istifadə edilər bilər. Həmin testlərin seçimi yerli təcrübə, avadanlığın əlçatanlığı, xəstələrin fiziki aktivlik səviyyəsi, istirahətdə çəkilmiş EKQ-nin nəticəsi, yanaşı xəstəlikləri və s. faktorlardan asılıdır.

  • Fiziki gərginlikli Stress EKQ testi,
  • Fiziki gərginlikli ExoKQ və ya digər görüntüləmə testi,
  • Görüntüləmə ilə Farmakoloji stress test. 

 

Aparılmış stress testin nəticəsi və xəstənin fərdi xüsusiyyətləri əsasında terapevtik yanaşma müəyyən edilir. Konservativ (farmakoloji) terapiya ilə simptomları kontrol edilən aşağı və orta-dərəcəli riskə malik xəstələrin müalicəsi invaziv müdaxiləsiz aparıla bilər. Yüksək risk qrupuna aid olan və ya tibbi terapiyaya refrakter (cavabsız) stenokardiyası olan xəstələrin müalicəsində növbəti addım koronar angioqrafiya və revaskulyarizasiya olmalıdır. Həmin xəstələrdə revaskulyarizasiya üçün ya perkutan koronar müdaxilə, ya da aorto-koronar şuntlama əməliyyatı tətbiq oluna bilər. 

Koronar angioqrafiya və revaskulyarizasiya. 

ÜSİX-dən əziyyət çəkən xəstələrdə koronar angioqrafiyanın keçirilməsi və onun nəticəsi əsasında revaskulyarizasiyanın aparılması üçün iki əsas göstəriş vardır:

  • tibbi terapiyanın maksimal dozasına baxmayaraq xəstənin həyat tərzinə məhdudiyyət yaradan stenokardiya, 
  • stenokardiyanın ağırlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq qeyri-invaziv testlərin nəticəsində orta dərəcəli risk qrupuna aid edilmiş xəstələr, 
  • yüksək risk qrupundan olan xəstələr. 
Bununla yanaşı atipik simptomlar və stress testdə mübahisəli nəticələri olan xəstələrdə diaqnozun təsdiq edilməsi məqsədilə koronar angioqrafiyanın aparılması məqsədə uyğundur.
Koronar angioqrafiyanın koronar aterosklerozun diaqnostikası üçün qızıl standart hesab edilməsinə baxmayaraq, koronar angioqrafiya koronar damar stenozunun funksional əhəmiyyətini tam qiymətləndirməyə imkan vermir. Lakin koronar angioqrafiya ilə təyin olunmuş ürəyin koronar damar xəstəliyinin ağırlıq dərəcəsi mühüm proqnostik əhəmiyyətə malikdir və çox zaman stenokardiyası olan xəstələrdə terapiyanın seçimi üçün istifadə edilir.
Angioqrafiyada müvafiq anatomik xüsusiyyətlərə malik və revaskulyarizasiyanın fayda verəcəyi məlum olan və ya  tibbi terapiyanın uğursuz olduğu xəstələrdə revaskulyarizasiyanın aparılması məqsədəuyğundur.
Ürəyin Stabil İşemik Xəstəliyinin diaqnostika və müalicəsinə dair Amerika Kardioloqlar Cəmiyyəti, Amerika Ürək Assosiasiyası, Amerika Həkimlər Cəmiyyəti və Amerika Torakal Cərrahiyyə Cəmiyyətinin 2012-ci ildə birgə hazırladığı klinik qaydalara əsasən: 
  • Qəfləti Ürək Dayanması və ya mədəciklərin həyata təhlükə törədən aritmiyası və ya ürək çatışmazlığının simptom və əlamətləri inkişaf edən xəstələrin müayinəsi üçün ilk test kimi Koronar Angioqrafiyanın aparılması tövsiyə edilir.
  • Klinik xüsusiyyətlər və aparılmış qeyri-invaziv testlərin nəticələri ürəyin ağır dərəcəli işemik xəstəliyi ehtimalının yüksək olduğundan xəbər verirsə.
Ürəyin Stabil İşemik Xəstəliyi olan və aşağıdakı meyarlara cavab verən xəstələrdə də koronar angioqrafiyanın aparılması tövsiyə edilir:
  • Sol mədəciyin sistolik funksiyasının aşağı düşməsi (EF <50%) və qeyri-invaziv testdə işemiyanın nümayiş etdirilməsi,
  • Qeyri-invaziv testin nəticələrinin proqnoz baxımından qeyri-müəyyənliyi və ya qeyri-invaziv testin aparılması əksgöstərişi olan xəstələrdə,
  • Stenokardiya ilə yanaşı sol mədəciyin atım fraksiyası >50%-dən çox olan və qeyri-invaizv testin nəticələri əsasında orta dərəcəli risk qrupuna aid edilmiş xəstələrdə həyat keyfiyyətinin qeyri-adekvat olması.
Perkuntan koronar müdaxilə (PKM) və Aorto-koronar şuntlama (AKŞ) arasında seçimin edilməsi koronar damarların anatomiyası və bir sıra digər faktorlardan asılıdır. Həmin faktorlara sol mədəciyin funksiyası və diabetin olub olmaması da daxil edilir. Dərman-örtüklü stentlərin (dərman ifraz edən stentlər) geniş əlçatanlığı nəticəsində perkutan koronar müdaxilə əksər obstruktiv patologiyalardan istifadə edilir.

Sol mədəciyin sistolik funksiyasının qiymətləndirilməsi.
Ürəyin stabil işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə sol mədəciyin sistolik funksiyasının müəyyən edilməsi tələb olunmur. Lakin, bəzi seçilmiş xəstələrdə optimal tibbi terapiyanın təyini, perkutan müdaxilə və ya cərrahi terapiyanın rolunu dəyərləndirmək və ya fiziki aktivlik səviyyəsi, reabilitasiya və əmək qabiliyyətinin (o cümlədən, əlillik dərəcəsi) təyini üçün sol mədəciyin sistolik funksiyasının müəyyən edilməsi faydalı ola bilər.
Bəzi mütəxəssislər aşağıdakı meyarlara cavab verən ürəyin stabil işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə sol mədəciyin sistolik funksiyasının (Doppler EXO-KQ ilə birgə) qiymətləndirilməsini tövsiyə edir:
  • əvvəllər miokardın infarktını keçirmiş xəstələrdə (EKQ-də patoloji Q-dalğaları olan və ya anamnezindən infarkt keçirdiyi məlum olan xəstələr), 
  • ürək çatışmazlığının simptom və ya əlamətləri olduqda, 
  • İlk dəfə müəyyən edilən və ya dəqiqləşdirilməmiş ürək küyü,
  • Mürəkkəb mədəcik aritmiyaları.

ANTİANGİNAL TERAPİYA (STENOKARDİYANIN MÜALİCƏSİ).
Angina pectoris və ya stenokardiyanın müalicəsində geniş istifadə edilən antiişemik preparatlar üç sinfə bölünür: beta blokatorlar, kalsium kanallarının blokatorları və nitratlar. Çox vaxt stenokardiya ilə bağlı simptomların kontrolu üçün bu preparatların kombinasiyası istifadə edilir.

Beta blokatorlar.
Amerika Kardioloqlar Cəmiyyəti, Amerika Ürək Assosiasiyası, Amerika Həkimlər Cəmiyyəti və Amerika Torakal Cərrahiyyə Cəmiyyətinin 2012-ci ildə birgə hazırladığı klinik qaydalara əsasən ürəyin stabil işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə stenokardiya hallarının azaldılması və fiziki gərginliyə tolerantlığın yaxşılaşdırılması üçün beta-blokatorlar birinci xətt terapiya kimi tövsiyə edilir. 
Beta-blokatorlar ürəyin vurma tezliyi və ürək əzələsinin yığılma qabiliyyətini azaldaraq stenokardiya simptomları azaltmış və ya aradan qaldırmış olur. Fiziki gərginliklə bağlı stenokardiyanın azaldılmasında beta-blokatorların bütün növləri eyni effektivliyə malikdir. 
Qeyd olunmalıdır ki, beta-blokatorlar yeganə antianginal preparatdır ki, onların istifadəsi təkrar infarktın profilaktikasına və infarkt keçirmiş xəstələrdə sağ qalma müddətinin artmasına müsbət təsir göstərir. 
Lakin beta blokatorlar vazospazm mənşəli və ya Prinzmetal variant stenokardiyası olan xəstələrdə istifadə edilməməlidir. Prinzmetal variant stenokardiyasından əziyyət çəkən xəstələrdə beta-blokatorların heç bir faydası təsdiq edilməyib. Əksinə onların istifadəsi koronar damarların spazmına səbəb ola bilər (beta reseptorların blokadası ilə yanaşı alfa reseptorların aktivliyi saxlanmış olur ki, bu da damarların yığılmasına səbəb olur). 

Kalsium kanallarının blokatorları. 
Ümumiyyətlə, beta-blokatorların təklikdə istifadəsi stenokardiyanın müalicəsində istənilən nəticə vermədikdə və ya uğursuz olduqda, kalsium kanallarının blokatorları beta-blokatorlarla kombinasiyada istifadə edilir.  Həmçinin beta-blokatorların istifadəsinə əksgöstəriş olduqda və ya onların qəbulu ciddi yan təsirlərə səbəb olduqda, kalsium kanallarının blokatorları beta-blokatorların əvəzinə istifadə edilə bilər. 
Kalsium kanallarının blokatorları koronar və periferik vazodilyatasiya (damarların genişlənməsi) və ürək əzələsinin yığılma qabiliyyətini azaltmaqla stenokardiyanın simptomlarının yaxşılaşmasına səbəb olur. Bu təsirlərin dərəcəsi kalsium kanallarının blokatorlarının növündən asılıdır. 
Uzun müddətli təsirə malik diltiazem və ya verapamil və ya ikinci nəsil dihidropiridin (amlodipin və ya felodipin) qrupu preparatlarının istifadəsinə üstünlük verilir. Ürəyin stabil işemik xəstəliyinin müalicəsində qısa müddətli təsirə malik dihidropiridin qrupu preparatları, xüsusilə də, nifedipin yalnız beta-blokatorlarla kombinasiyada istifadə edilməlidir. Belə ki, qısa müddətli dihidropiridinlərin miokardın infarktından sonra istifadəsi mortaliteni (ölüm) və hipertoniyası olan xəstələrdə kəskin miokard infarktı riskini artırmış olur. 

Monoterapiyaya baxmayaraq davamlı stenokardiya. 
Stabil stenokardiyanın müalicəsində beta-blokatorlar və kalsium kanallarının blokatorları eyni dərəcəli effektivliyə malik olsa da, müalicənin beta blokatorlarla başlanması daha məqsədə uyğundur. Bu tövsiyənin əsası tədqiqatlarda sol mədəciyin sistolik funksiyası pozulmuş və ya əvvəllər miokard infarktı keçirmiş xəstələrdə beta-blokatorların sağ qalma müddətini artırması ilə bağlıdır. Kalsium kanallarının blokatorlarının istifadəsi isə simptomların yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərsə də, tədqiqatlarda xəstələrin sağ qalmasına təsir etməmişdir. 
Monoterapiyaya baxmayaraq, stenokardiyası davam edən xəstələrdə ikinci preparatın (adətən ya kalsium kanallarının blokatoru, ya da nitrat preparatı) əlavə edilməsi məqsədə müvafiqdir. Beta-blokatorla kalsium kanallarının blokatorunun kombinasiyasının effektivliyi (məs., felodipinlə metoprololun kombinasiyası) bir sıra tədqiqatlarda sübuta yetirilmişdir. Kombinə olunmuş terapiya (beta-blokatorla kalsium kanallarının blokatorunun kombinasiyası) fiziki aktivlik müddətinin artırmasında daha effektivdir. 
İki antianginal preparatın qəbuluna baxmayaraq stenokardiyası davam edən xəstələrin müalicəsi üçün üçüncü sinif antianginal preparatın əlavə edilməsi mümkün olsa da, əksər mütəxəssislər bu qrup xəstələrdə koronar angioqrafiyanın aparılması və tələb olunarsa revaskulyarizasiyanın aparılmasına üstünlük verir. 

Nitratlar. 
Nitratlar, xüsusilə də, sublinqval (dilaltı) formada olan nitrat qrupu preparatları kəskin stenokardiya tutmalarının müalicəsində geniş istifadə edilir. Onların məhz stenokardiyanın başlanğıcında istifadəsinın əhəmiyyəti xəstələrə izah edilməlidir. Bununla yanaşı nitratlar həm də stenokardiya hallarının profilaktikasında da istifadə edilir. 
Stabil stenokardiyanın kontrolu üçün uzun müddətli təsirə malik nitratlar beta-blokatorlara (o cümlədən, kalsium kanallarının blokatoru ilə kombinasiyada) əlavə edilir. Fiziki gərginliklə bağlı stabil stenokardiyası olan xəstələrdə per oral və ya dermal yolla qəbul edilən nitrat preparatı ilə xronik terapiya həm fiziki aktivliyə tolerantlığı artırır, stenokardiya tutmasının baş verməsini ləngidir və stress test zamanı ST-seqmentin depressiyasını azaldır. Beta-blokatorlar və ya kalsium kanallarının blokatorları ilə kombinasiyada istifadə edilən nitratlar daha güclü antianginal və antiişemik effektə malikdir. Lakin nitrat qrupu preparatlarının uzun müddətli istifadəsi nitratlara qarşı tolerantlığın inkişafı etməsi səbəbindən məhduddur. 

Yeni terapiyalar.
Stabil stenokardiyası olan xəstələrin müalicəsində potensial təsirə malik yeni tibbi və invaziv müalicə metodların araşdırılması davam etdirilir. Bunların sırasında ranolazin preparatı (ləng sodium kanallarının blokatoru) ən geniş istifadəyə malikdir. Ranolazin beta-blokatorlarla kombinasiyada və ya beta-blokator qəbul edə bilməyən xəstələrdə istifadə edilir.
Yuxarıda təsvir edilmiş tibbi terapiyaya baxmayaraq stenokardiyası davam edən və ya farmakoloji terapiyaya refrakter stenokardiyası olan xəstələrdə xarici kontrapulsasiya, onurğa beyinin stimulyasiyası və transmiokardial revaskulyarizasiya kimi qeyri-farmakoloji müalicə metodları istifadə edilə bilər.

Stenokardiyanı ağırlaşdıran faktorlar.
Miokardın işemiyasını ağırlaşdıran halların, o cümlədən, hipertoniya, yüksək hərarət, taxiaritmiyalar (məs., qulaqcıqların fibrilyasiyası), tireotoksikoz, anemiya və ya polisitemiya, hipoksemiya və ya ürəyin klapan xəstəliyinin müalicəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Asimptomatik aritmiyaların adətən nadir hallarda müalicəsi tələb olunsa belə, sol mədəciyin disfunksiyası hallarında onların müalicəsi tələb oluna bilər. Həmçinin xəstələrə fiziki aktivliyin modifikasiyası ilə bağlı müvafiq tövsiyələr verilməlidir. Məs., soyuq havada və ya yemək qəbulundan sonra fiziki gərginlikdən çəkinmək xəstələrə tövsiyə edilməlidir.

PROFİLAKTİK MÜALİCƏ.
Stabil stenokardiyası olan xəstələrin müalicəsi yalnız antianginal terapiya ilə məhdudlaşmamalıdır. Ürək-damar hadisələrinin profilaktikasına yönəlik tədbirlərin görülməsi bu qrup xəstələrə göstərilən qayğının əsas elementi olmalıdır.
Ürəyin Stabil İşemik Xəstəliyindən əziyyət çəkən bütün xəstələrə dərman preparatlarının qəbulu, risk faktorların kontrolu və müntəzən fiziki aktivliyə dair yetərli məlumat verilməlidir.

Antriaqreqantlar və ya anti-trombositar terapiya.
Əksgöstərişlər olmadıqda, ürəyin stabil işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin hamısı aspirin almalıdır. Aspirinin dozası gündə 75-325 mq dozada ola bilər. Bir sıra mütəxəssislər isə aspirinin gündəlik 75-162 mq dozada qəbuluna üstünlük verir.
Aşağı dozada aspirin qəbul edərkən mədə-bağırsaq qanaxması baş vermiş xəstələrin müalciəsi qanaxmanın kontrolundan sonra gündə 81 mq dozada aspirinlə yanaşı proton nasosunun inqibitoru ilə davam etdirilməlidir. Aspirinə allergiyası olan xəstələrdə alternativ preparat kimi klopidrogel istifadə edilə bilər.

Risk faktorların aradan qaldırılması.
Stabil stenokardiyası olan xəstələrin müalicəsində risk faktorların aradan qaldırılması əsas komponentlərdən olmalıdır. Bura hipertoniyanın müalicəsi, tütünçəkmənin dayandırılması, statin qrupu preparatları ilə terapiyanın başlanması, artıq çəkinin azaldılması və diabetik xəstələrdə qlikemiyanın tənzimlənməsi kimi mühüm tədbirlər aiddir. Aterosklerozun inkişafına səbəb olmaqla yanaşı oksigenə olan tələbatı artırmaqla və oksigen təminatını azaldaraq, tütünçəkmə və hipertoniya kəskin koronar işemiyaya səbəb ola bilər.
Stabil stenokardiyası olan xəstələrdə stressin azaldılması, o cümlədən, depressiya və təşvişin müalicəsi də nəzərdən keçirilməlidir. Düzdür stabil stenokardiya və ürəyin xronik koronar damar xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə depressiya və təşvişin müalicəsinin təsiri məlum olmasa da, əvvəllər miokard infarktı keçirmiş xəstələrdə bu müdaxilələrin müsbət rolu tədqiqatlarda sübuta yetirilib.

AÇF İnqibitorları.
Fiziki gərginliklə əlaqəli işemiyanın azaldılmasında AÇF İnqibitorlarının rolu tam sübuta yetirilməyib və bir sıra araşdırmalar mübahisəli nəticələr verib. Mövcud sübutları nəzərə alaraq, stenokardiyanın müalicəsi üçün AÇF İnqibitorlarının istifadəsi tövsiyə olunmur. Lakin ürəyin stabil işemik xəstəliyi ilə yanaşı hipertoniya, şəkərli diabet, sol mədəciyin atım fraksiyası <40%-dan az olan və ya xronik böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə AÇF inqibitorlarının istifadəsi faydalıdır. 

Qripə qarşı vaksinasiya.
Əksgöstəriş olmadıqda, ürəyin stabil işemik xəstəliyindən əziyyət çəkən bütün xəstələr qripə qarşı hər il vaksinasiya olunmalıdır. 

FİZİKİ AKTİVLİYİN ROLU. 
Tədricən müntəzəm aerobik fiziki aktivlik proqramının tətbiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müntəzəm fiziki aktivlik həm simptomların yaxşılaşmasına, həm də rifah hissinin yüksəlməsnə müsbət təsir göstərir. Ürəyin koronar damar xəstəliyinin risk faktorlarının aradan qaldırılmasında fiziki aktivliyin rolu danılmazdır. Belə ki, fiziki aktivlik lipidlərin metabolizmi, qan təzyiqi, artıq çəki və piylənmə və şəkərli diabetin müalicəsində mühüm rol oynayır. 

AHIL YAŞLI XƏSTƏLƏR.
Ömür uzunluğu artdıqca (Azərbaycanda omür uzunluğu 2013-cü ildə kişilərdə ~68, qadınlarda isə ~74 olub) yaşı 65-dən yuxarı xəstələrin sayı da artır. Bu isə ürəyin stabil işemik xəstəliyi hallarının artmasına səbəb olur. Bununla yanaşı ürəyin stabil işemik xəstəliyi diaqnozu qoyulmuş ahıl yaşlı şəxslər xəstəliyin daha ağır formasından əziyyət çəkir.
Ahıl xəstələrdə stenokardiyanın müalicəsi gənc yaşlı xəstələrin müalicəsi alqoritmindən fərqlənməməlidir. Lakin diaqnostik testlər və həmçinin tibbi və intervension terapiya bu qrup xəstələrdə daha az hallarda istifadə edilir. Bu isə aşağıdakı səbəblərlə bağlıdır:
  • Ürəyin koronar damar xəstəliyindən əziyyət çəkən ahıl yaşlı xəstələr çox vaxt atipik simptomlardən şikayətlənir. Miokardın gizli işemiyası halları da daha çox rast gəlinir.
  • Yaşlı xəstələrdə koronar damar xəstəliyinə yönəlik müalicənin effektivliyinə inam daha azdır və ya düzgün qiymətləndirilmir. Bu isə müalicə metodlarının effektivliyinin araşdırılması üçün aparılmış əksər klinik tədqiqatların gənc əhali qrupunu hədəfə alması ilə bağlıdır.
  • Yanaşı xəstəliklər və çoxsaylı dərman preparatların qəbulunun tənzimlənməsi ahıl xəstələrdə bir sıra çətinliklərlə bağlıdır.
Qeyd olunmalıdır ki, gənc xəstələrdə istifadə edilən antianginal preparatlar ahıl yaşlı xəstələrdə də stenokardiyanın kontrolu üçün istifadə edilə bilər. Lakin ahıl insanlar həmin preparatların yan təsirlərinə daha tez məruz qalır. Məs., nitrat qrupu preparatları və kalsium kanallarının blokatorları ahıl xəstələrdə daha çox hallarda hipotenziyaya səbəb olur. Beta-blokatorların mərkəzi sinir sistemi ilə bağlı yan təsirləri ahıl yaşlı xəstələrdə daha çox rast gəlinir. Ahıl yaşlı xəstələrin müalicəsi üçün yuxarıda sadalanmış dərman preparatları ilkin olaraq daha aşağı dozada istifadə edilməlidir. Onların qəbulu zamanı yan təsirlərin baş verməsini vaxtında müəyyən etmək üçün ahıl xəstələrin yaxından monitorinqi təmin edilməlidir.

DAVAMLI MÜAYİNƏ.
Xronik stabil stenokardiyası olan xəstələr müntəzəm olaraq həkim tərəfindən müayinə olunmalıdır. Əksər mütəxəssislər xəstələrin 6-12 aydan bir həkim müayinəsindən keçməsini tövsiyə edir. Hər bir müayinədə detallı anamnez əldə edilməli və fiziki müayinə aparılmalıdır. Müayinə zamanı aşağıdakı məsələlələr diqqətin yetirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir:
  • sonuncu müayinədən sonrakı dövrdə fiziki aktivlik səviyyəsində dəyişiklik,
  • stenokardiya tutmalarının baş vermə tezliyi, müddəti, ağırlıq dərəcəsi və xüsusiyyətlərində dəyişikliklər,
  • tibbi müalicəyə riayət etmə, farmakoloji preparatların qəbulunun müntəzəmliyi,
  • risk faktorların modifikasiyası,
  • yeni yanaşı xəstəliyin inkişaf etməsi və ya məlum olan yanaşı xəstəliyin ağırlaşması halları.
Bununla yanaşı aşağıdakı laborator analizlərin təyin edilməsi - qanda şəkər və ya lipid profili və 12-ötürmədə EKQ-nin əldə edilməsi də tövsiyə olunur.

BİBLİOQRAFİYA.
  1. Fihn SD, Gardin JM, Abrams J, et al. 2012 ACCF/AHA/ACP/AATS/PCNA/SCAI/STS guideline for the diagnosis and management of patients with stable ischemic heart disease: a report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association task force on practice guidelines, and the American College of Physicians, American Association for Thoracic Surgery, Preventive Cardiovascular Nurses Association, Society for Cardiovascular Angiography and Interventions, and Society of Thoracic Surgeons. Circulation 2012; 126:e354
  2. Fihn SD, Gardin JM, Abrams J, et al. 2012 ACCF/AHA/ACP/AATS/PCNA/SCAI/STS guideline for the diagnosis and management of patients with stable ischemic heart disease: executive summary: a report of the American College of Cardiology Foundation/American Heart Association task force on practice guidelines, and the American College of Physicians, American Association for Thoracic Surgery, Preventive Cardiovascular Nurses Association, Society for Cardiovascular Angiography and Interventions, and Society of Thoracic Surgeons. Circulation 2012; 126:3097.
  3. Fihn SD, Blankenship JC, Alexander KP, et al. 2014 ACC/AHA/AATS/PCNA/SCAI/STS focused update of the guideline for the diagnosis and management of patients with stable ischemic heart disease: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines, and the American Association for Thoracic Surgery, Preventive Cardiovascular Nurses Association, Society for Cardiovascular Angiography and Interventions, and Society of Thoracic Surgeons. J Am Coll Cardiol 2014; 64:1929.
  4. White CW, Wright CB, Doty DB, et al. Does visual interpretation of the coronary arteriogram predict the physiologic importance of a coronary stenosis? N Engl J Med 1984; 310:819.
  5. Ringqvist I, Fisher LD, Mock M, et al. Prognostic value of angiographic indices of coronary artery disease from the Coronary Artery Surgery Study (CASS). J Clin Invest 1983; 71:1854.
  6. Emond M, Mock MB, Davis KB, et al. Long-term survival of medically treated patients in the Coronary Artery Surgery Study (CASS) Registry. Circulation 1994; 90:2645.
  7. Gibbons RJ, Abrams J, Chatterjee K, et al. ACC/AHA 2002 guideline update for the management of patients with chronic stable angina www.acc.org/qualityandscience/clinical/statements.htm (Accessed on August 24, 2006).
  8. Teo KK, Yusuf S, Furberg CD. Effects of prophylactic antiarrhythmic drug therapy in acute myocardial infarction. An overview of results from randomized controlled trials. JAMA 1993; 270:1589.
  9. Braunwald E. Mechanism of action of calcium-channel-blocking agents. N Engl J Med 1982; 307:1618.
  10. Heidenreich PA, McDonald KM, Hastie T, et al. Meta-analysis of trials comparing beta-blockers, calcium antagonists, and nitrates for stable angina. JAMA 1999; 281:1927.
  11. Emanuelsson H, Egstrup K, Nikus K, et al. Antianginal efficacy of the combination of felodipine-metoprolol 10/100 mg compared with each drug alone in patients with stable effort-induced angina pectoris: a multicenter parallel group study. The TRAFFIC Study Group. Am Heart J 1999; 137:854.
  12. Chaitman BR. Ranolazine for the treatment of chronic angina and potential use in other cardiovascular conditions. Circulation 2006; 113:2462.
  13. Abrams J, Thadani U. Therapy of stable angina pectoris: the uncomplicated patient. Circulation 2005; 112:e255.
  14. Winniford MD, Jansen DE, Reynolds GA, et al. Cigarette smoking-induced coronary vasoconstriction in atherosclerotic coronary artery disease and prevention by calcium antagonists and nitroglycerin. Am J Cardiol 1987; 59:203.
  15. Winniford MD, Wheelan KR, Kremers MS, et al. Smoking-induced coronary vasoconstriction in patients with atherosclerotic coronary artery disease: evidence for adrenergically mediated alterations in coronary artery tone. Circulation 1986; 73:662.
  16. van den Heuvel AF, Dunselman PH, Kingma T, et al. Reduction of exercise-induced myocardial ischemia during add-on treatment with the angiotensin-converting enzyme inhibitor enalapril in patients with normal left ventricular function and optimal beta blockade. J Am Coll Cardiol 2001; 37:470.
  17. Pepine CJ, Rouleau JL, Annis K, et al. Effects of angiotensin-converting enzyme inhibition on transient ischemia: the Quinapril Anti-Ischemia and Symptoms of Angina Reduction (QUASAR) trial. J Am Coll Cardiol 2003; 42:2049.
  18. Thompson PD. Exercise prescription and proscription for patients with coronary artery disease. Circulation 2005; 112:2354.
  19. Psaty BM, Furberg CD, Kuller LH, et al. Traditional risk factors and subclinical disease measures as predictors of first myocardial infarction in older adults: the Cardiovascular Health Study. Arch Intern Med 1999; 159:1339.
  20. Goldberg RJ, McCormick D, Gurwitz JH, et al. Age-related trends in short- and long-term survival after acute myocardial infarction: a 20-year population-based perspective (1975-1995). Am J Cardiol 1998; 82:1311.