GİRİŞ.

Ürək-ağciyər aparatı və ya süni qan dövranı aparatının istifadəsi ürək cərrahiyyəsini digər növ cərrahiyyədən fərqləndirir. Süni qan dövranı aparatından istifadə həm də məhz ürək cərrahiyyəsinə xas olan unikal postoperativ ağırlaşmalar səbəb olur. Bu ağırlaşmalara həm də süni qan dövranı aparatının sintetik boruları ilə qanın hərəkəti nəticəsində vazospazm, trombositlərlə endotelial hüceyrələr arasında qarşılıqlı münasibətlərin dəyişməsi və ümumi iltihab reaksiyası aiddir. Bu isə ürək, beyin və digər orqanların mikrosirkulyasiyasında zəif qan axınına səbəb olur və orqanların disfunksiyası ilə nəticələnir.

Bu məqalədə ürək cərrahiyyəsindən sonra postoperativ ağırlaşmalar və onların aradan qaldırılması müzakirə ediləcəkdir.

MONİTORİNQ.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra xəstələrin vəziyyətinin monitorinqi aşağıdakı vasitələrlə aparılır:

• fasiləsiz telemetriya (və ya kardiomonitorinq)
• arteriyal kateter vasitəsilə arteriyal qan təzyiqinin monitorinqi
• ürəyin dolma təzyiqlərinin ağciyər kateteri ilə monitorinqi (Svan-Qanz kateteri),
• nəbz oksimetriyası ilə arteriyal qanda oksigenin saturasiyasının fasiləsiz monitorinqi və
• oksimetrik ağciyər arteriyal kateteri ilə qarışıq venoz qanın saturasiyasının fasiləsiz monitorinqi.

Yuxarıdakı metodlarla aparılan monitorinq ürək-ağciyər fəaliyyətinin dərhal qiymətləndirilməsinə imkan verir.

Ağciyər kateterlərinin əksər mərkəzələrə geniş istifadəsinə baxmayaraq, onların istifadəsinin faydasını dəstəkləyən məlumatların sayı azdır. 1904 xəstənin iştirakı ilə aparılan araşdırma zamanı aorto-koronar şuntlama əməliyyatı keçirmiş xəstələrin bir qismində ürək-ağciyər fəaliyyəti mərkəzi venoz kateteri, digərlərində isə ağciyər arteriyasına yerləşdirilmiş kateterlə aparılmışdır. Aparılmış təhlil göstərmişdir ki, hospitalizasiya müddəti, reanimasiyada qalma müddəti, postoperativ miokardın infarktı halları və hospital daxili ölüm hallarının sayı, habelə ürəklə bağlı olmayan ağırlaşma hallarının sayına görə mərkəzi venoz kateteri və ya ağciyər arteriyası kateteri qoyulmuş xəstələr arasındafərq olmamışdır. Əksər qoyulmuş ağciyər arteriyası kateteri vazopressor, vazodilyatator və ya inotropik terapiya tələb olunmadıqda cərrahi əməliyyatdan 12-24 saatdan sonra çıxarılır.

Xəstələrdə maye yerdəyişməsinin monitorinqi mərkəzi venoz təzyiqi və/və ya ağciyər arteriyasının oklyuziyası təzyiqinin tez-tez ölçülməsi, döş boşluğu və mediastinuma yerləşdirilmiş borulardan gələn drenajın həcmi, sidik ifrazının həcmi və xəstənin çəkisi əsasında aparılır. Arteriyal qan qazları, hemoqlobinin konsentrasiyası, trombositlərin sayı, koaquloqram, qanda elektrolitlər və qanda kreatinin səviyyəsi hər gün əldə edilməlidir.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra xəstələrin əksəriyyəti ilkin olaraq reanimasiya və intensiv terapiya şöbələrinə qəbul edilir.

ÜRƏYİN DİSFUNKSİYASI.

Erkən postoperativ dövrdə ürəyin zəif funksiyası ölüm riskinin artması ilə əlaqədardır. İzah edilə bilməyən postoperativ dövrdə hipotenziya, taxikardiya və ya ağciyər ödemi müşahidə edildikdə ürəyin funksiyasının zəifləməsi nəzərdən keçirilməlidir. Ürəyin disfunksiyasına şübhə olduqda, aşağıdakı tədbirlərin görülməsi ilə müayinə aparılmalıdır:

• Telemetriya (kardiomonitor). Fasiləsiz telemetriyanı izləyərək ürəyin dizritmiyalarını (ritm pozuntuları) müəyyən etmək və ya istisna etmək olar.
• Exokardioqrafiya. Transtorakal və ya transezofaqal exokardioqrafiya ilə mədəciklərin funksiyası qiymətləndirilə, perikardın tamponadası istisna edilə və ürəyin klapan xəstəliyinin olub olmadığı müəyyən oluna bilər.
• Ağciyər arteriyası kateteri ilə hemodinamikanın invaziv monitorinqi. Ağciyər arteriyası kateteri ilə ürək-ağciyər təzyiqlərinin ölçülməsi, termodilusiya və ya Fik bərabərliyinin köməyilə ürəyin hasilatının müəyyənləşdirilməsi, sistem və ağciyər damarlarının rezistentliyinin hesablanması aparıla bilər. Əldə olunmuş məlumat isə klapanların disfunksiyasının müəyyən edilməsinə, perikardın tamponadasının təyin edilməsinə, ağciyər ödeminin ürəklə və ya digər səbəblərlə bağlı olduğunun müəyyənləşdirilməsinə, və həmçinin müşahidə edilən hipotenziyanın ürəyin disfunksiyası, hipovolemiya və ya vazodilatasiya ilə bağlı olduğunu təyin etməyə yardım edə bilər.
• EKQ. 12-ötürmə EKQ əldə etməklə ürəyin aritmiyaları daha detallı öyrənilə və miokardın işemiyasının olub olmadığı müəyyən edilə bilər.

Yuxarıda təsvir edilmiş 4 test ürəyin disfunksiyasının səbəbini müəyyən etməyə imkan verir. Bu testlərin nəticəsində ürəyin disfunksiyasının səbəbi qeyri-müəyyən qaldıqda, döş boşluğunun rentgen görüntüsü əldə olunur. Döş boşluğunun rentgen görüntüsü vasitəsilə ürəyin disfunksiyasına səbəb olan, lakin ürəklə bağlı olmayan digər səbəblər müəyyən edilə bilər.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra müşahidə edilən ürək disfunksiyasının əsas səbəblərinə mexaniki ağırlaşmalar, fizioloji ağırlaşmalar (ürəyə qayıdan qanın kifayət olmaması, ürəyin daxili təzyiqi və ya ürəyin boşalmasına müqavimət və mədəciklərin zəif yığılması və ya inotropiyası), dizritmiyalar və ya ritm pozuntuları və miokardın infarktı aid edilir.

MEXANİKİ AĞIRLAŞMALAR.

Ürək cərrahiyyəsinin mexaniki ağırlaşmaları adətən EXO-KQ və ya hemodinamikanın invaziv müayinəsi vasitəsilə müəyyən edilə bilir. Mexaniki ağırlaşmalara aşağıdakılar aid edilir:

• koronar arteriya şuntunun spazmı və ya oklyuziyası,
• protez klapan ətrafı requrqitasiya,
• ürəyin tamponadası,
• hematoma və
• mitral klapanın sistola zamanı önə hərəkəti nəticəsində sol mədəciyin çıxışının obstruksiyası.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra müşahidə edilən həmin ağırlaşmaların müalicəsinin əsasın cərrahi müdaxilə təşkil edir.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra yaranan mexaniki ağırlaşmaların heç də hamısı ürəklə bağlı olmur. Ürəklə bağlı olmayan mexaniki ağırlaşmalara - pnevmotoraks, hemotoraks və endotraxeal borunun düzgün yerləşməməsi - aid edilir. Bu ağırlaşmalar əksər hallarda rentgenoloji görüntüləmələr vasitəsilə müəyyən edilə bilər. Pnevomotoraks və hemotoraksın müalicəsi döş boşluğuna torakostomiya borusunun qoyulması ilə aparılır. Endotraxeal borunun düzgün yerləşməməsi hallarında isə borunun düzgün yerləşdirilməsi üçün müvafiq tədbirlər görülür.

FİZİOLOJİ AĞIRLAŞMALAR.

Mexaniki ağırlaşmalar istisna olunduqdan sonra ürəyin disfunksiyasının  (məs., ürəyin hasilatının aşağı olması) ürəyin zərbə həcminin azalması və ya ürəyin vurma tezliyinin pozulması səbəbindən baş verdiyi təyin edilməlidir. Əgər ürəyin disfunksiyasının səbəbi ürəyin zərbə həcminin aşağı düşməsidirsə, bunun səbəbi də müəyyən edilməlidir. Həmin səbəblər sırasında aşağıdakılar vardır:

• ürəyin sol mədəciyinə qayıdan qan həcminin (preload) aşağı düşməsi (məs., damardaxili hipovolemiya səbəbindən),
• sol mədəciyin daxil təzyiqinin və ya üzləşdiyi müqavimətin həddən artıq olması (məs., hipertoniya səbəbindən),
• zəif inotropiya və ya ürəyin yığılma qəbiliyyətinin pozulması (məs., kardiomiopatiya səbəbindən).

EXO-KQ və invaziv hemodinamik monitorinq vasitəsilə əldə olunmuş məlumat əsasında müvafiq səbəblər müəyyən edilə bilər. Müalicə isə müəyyən edilmiş qeyri-normal fizioloji parametrlərin bərpasına yönəldilməlidir.

Ürəyə qayıdan qan həcminin çatışmazlığı. Sol mədəciyə qayıdan qan həcmi sol mədəciyin diastola sonundakı həcmi (LVEDV - left ventricular end-diastolic volume) ilə daha yaxşı müəyyən edilir. Həmin həcmin müəyyənləşdirilməsi EXO-KQ və ya ağciyər arteriyasının oklyuziyası təzyiqi və ya sol qulaqcıqdaxili təzyiqin təyin edilməsi əsasında aparıla bilər. Sadalanmış hemodinamik parametrlər sol mədəciyin diastolasının sonunda olan təzyiqi müəyyən edir. Bu təzyiqi bilərək sol mədəciyin diastolasının sonunda olan qan həcmini və beləliklə də ürəyə qayıdan qan həcmini müəyyən etmək olur.

Postoperativ dövrdə sol mədəciyə qayıdan qan həcmi (və ya diastolanın sonunda mədəcikdaxili təzyiq) adətən azalmış olur. Buna səbəb isə vazomotor tonun itməsi, kapilyarların keçiriciliyinin artması, intraoperativ və postoperativ qan itkisi, və ya hipotermiya səbəbindən artmış sidik ifrazıdır. Buna əlavə olaraq ürək cərrahiyyəsindən sonra ürəyin sol mədəciyinin genişlənmə və daxil olan qanı yerləşdirmə bacarığı aşağı düşmüş olur və ürəyin diastolik disfunksiyasına səbəb olur.

Ürəyə qayıdan qan həcminin normallaşdırılması üçün damardaxili həcmin artırılması tələb olunur. Damardaxili həcmi korreksiya edilən xəstələr yaxından monitorinq edilməlidir. Belə ki, bəzi xəstələrdə ürəyə qayıdan qan həcminin korreksiyasına baxmayaraq ürəyin disfunksiyası aradan qalxmamış qalır. Həmin xəstələrdə ürəyin yığılma bacarığının da zəiflədiyi (inotropiyanın aşağı düşməsi) nəzərdən keçirilməli və inotropikliyin artırılması üçün müvafiq terapiya aparılmalıdır.

Sol mədəciyin daxil təzyiqinin və ya üzləşdiyi müqavimətin həddən artıq olması. Postoperativ dövrdə hipertoniya geniş yayılmışdır. Hipertoniya ürəyin zərbə həcminin azalmasına və miokardın oksigenə tələbatının artmasına səbəb ola bilər. Bu növ hemodinamik dəyişikliklər isə süni qan dövranı aparatı səbəbindən yaranan hipotermiya ilə əlaqədar sistem vazokonstriksiya nəticəsində baş verir. Ürəyin mədəcikdaxili təzyiqinin artıq olması düşünülən xəstələrdə müalicə vazodilyatatorlarla aparılır. Dərhal postoperativ dövrdə yaranan vazokonstriksiyanın azaldılması məqsədilə sodium nitroprussid preparatı geniş tətbiq edilir. Vazodilyatatorlarla müalicə alan xəstələrdə hemodinamika yaxından izlənməlidir ki, xəstənin qızdırılması zamanı vazokonstriksiyanın aradan qalxması müşahidə edildikdə vazodilyatatorların infuziyası dayandırılmış olsun. Vazodilyatatorların dayandırılmasına baxmayaraq müşahidə edilən hipotenziya isə ilkin olaraq maye infuziyası ilə müalicə olunur, lakin bu kömək etmədikdə isə vazopressorların istifadəsi tələb oluna bilər. Sol mədəciyin daxili təzyiqi və ya üzləşdiyi müqavimətin həddən artıq olması hallarının aradan qaldırılmasına baxmayaraq, bir çox xəstədə ürəyin disfunksiyası müşahidə edilməkdə davam edir. Bu cür hallarda xəstələrdə inotropiya zəifləmiş olur və terapiya mədəciklərin yığılma bacarığının artırılmasına yönələ bilər.

Zəif inotropiya. Sol mədəciyin funksiyasının pozulması aşağıdakı hallarda ehtimal edilə bilər:

• EXO-da mədəciyin zəif yığılması və atım fraksiyasının (EF%) aşağı düşməsi,
• İnvaziv hemodinamik monitorinq zamanı normal və ya yüksək ağciyər arteriyasının oklyuziyası təzyiqi və ya normal və ya artmış sistem damar rezistentliyi ilə yanaşı ürəyin hasilatının aşağı düşməsi.

Mədəciyin funksiyasının postoperativ dövrdə pozulması səbəbləri aşağıdakılardan ibarət ola bilər:

• intraoperativ hadisələr,
• postoperativ hadisələr və
• miokardın hibernasiyası səbəbindən.

Məsələn, aortanın sıxılması zamanı miokardın qeyri-kafi qorunması, klapanlarla bağlı patologiyaların korreksiya olunmaması, əməliyyat zamanı koronar arteriyalara daxil olan qanın azalması, miokardın işemiyası, ürəyin tamponadası və koronar arteriyanın hava emboliyası, koronar şuntun vazospazmı və ya trombozu sol mədəciyin funksiyasının pozulmasına səbəbdir.

İnotropiyası (mədəciklərin yığılma bacarığı) pis olan xəstələrdə ilk öncə işemiya, ürəyə qayıdan qan həcminin bərpası və ya ürəyin qan vurmasına müqavimətin azaldılması təmin edilir. Əgər bu tədbirlər kömək etmirsə, bu zaman xəstələrdə inotropik preparatların başlanması nəzərdən keçirilməlidir.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra jnotropiyası zəif olan xəstələrdə Adrenalin infuziyasına start verilə bilər. Dofamin və Dbutamin də ürəyin hasilatı və ürəyin vurma tezliyinin artırılmasına səbəb olur və effektivliyi adrenalinə yaxındır.

Fosfodiesterazanın inhibitorları olan milrinon, enoksimon və vesnarinon miokardın yığılma bacarığını artırır, miokardın relaksasiyasını yaxşılaşdırır, koronar arteriyalara qan axını həcmini artırır və sistem damar rezistentliyini aşağı salır. BU preparatların effekti isə ürəyin indeksinin artması, ürəyin sol mədəciyinə qayıdan qan həcminin azaldılması və sol mədəciyin daxili təzyiqinin və ya qanı xaricetməsinə müqavamətin azaldılmasıdır.

İnotropik preparatların verilməsinə baxmayaraq ağır dərəcəli ürək disfunksiyası səbəbindən süni qan dövranı aparatından ayrılması mümkün olmayan xəstələrdə əlavə olaraq mexaniki yardım cihazlarının tətbiqi nəzərdən keçirilə bilər. Bu cihazlara aortadaxili balon kontrapulsasiyası və ya mədəcikləri əvəzləyici cihazlar (ventricular assist devices) aiddir. Ürəyin mədəciklərinin funksiyası cərrahiyyədən sonra bərpa olunanadək həmin cihazlar istifadə edilə bilər. Bu cihazları mədəciklərin divarlarına düşən stresin azaldılmasına və koronar və sistem perfuziyasının yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərir.

Dizritmiyalar və ya ritm pozulmaları. Ürək cərrahiyyəsi nəticəsind ürəyin travması qulaqcıqların və mədəciklərin aritmiyalarına səbəb ola bilər.

• Atrial fibrilyasiya və ya qulaqcıqların səyrici aritmiyası. Atrial fibrilyasiya atrioventrikulyar sinxronizasiyanı (yəni qulaqcıqların və mədəciklərin növbə ilə yığılması) pozur və ürək hasilatının 15-25% azalmasına səbəb olur. Atrial fibrilyasiyanın ilkin müalicəsi neqativ xronotropik preparatların istifadəsilə mədəciklərin yığılması tezliyinin azaldılmasıdır. Ürəyin optimal yığılma tezliyi dəqiqədə 80-100 vurğudur. Ürəyin mədəciklərinin yığılma tezliyi kontrol edildikdən sonra isə sinus ritminin bərpası üçün farmakoloji və ya elektrik kardioversiya istifadə edilə bilər. Ürək cərrahiyyəsindən sonra bəzi xəstələrdə postoperativ atrial fibrilyasiyanın profilaktikasında beta blokatorlar və ya amiodaronun verilməsi yardımçı ola bilər.
• Mədəciklərin aritmiyaları. Mədəciklərin aritmiyası olan xəstələrdə hemodinamikanın pozulması (qeyri-stabil hemodinamika) taxiaritmiyanın dərəcəsindən (yəni mədəciklərin yığılması tezliyindən) və sol mədəciyin sistolik və diastolik funksiyasından asılıdır. Davam edən mədəciklərin taxiaritmiyalarında ürəyin normal ritmi dərhal farmakoloji və ya elektrik yolla bərpa olunmalıdır.
• Bradiaritmiyalar. Bradiaritmiyalar daha çox klapanlar üzərində aparılan cərrahiyə əməliyyatlardan sonra tez-tez müşahidə edilir. Bunun səbəbi isə ürəyin keçirici yollarının zədələnməsi və ya lokal ödemdir. Əgər bradikardiya simptomatikdirsə, xəstələrdə müvəqqəti peysmeyker (ürək ritmini təmin edən cihaz) qoyulması nəzərdən keçirilir. Bəzi hallarda isə daimi peysmeykerin yerləşdirilməsi tələb oluna bilər.

HEMATOLOJİ DİSFUNKSİYA.

Ürək cərrahiyyəsi keçirmiş xəstələrdə qanaxma və tromboz riski xeyli yüksək olur.

Qanaxma. Ürək-ağciyər aparatına qoşulmuş xəstələrdə postoperativ qanaxma tez-tez müşahidə edilir. Ağır dərəcəli qanaxma isə (10-dan çox paketləşdirilmiş qırmızı qan transfuziyası tələb edən) 3-5% hallarda müşahidə edilir. Bu cür ağır dərəcəli qanaxma aşağıdakı faktorlarla bağlı olur:

• cərrahi hemostazın tam təmin olunmaması,
• süni qan dövranı aparatına qoşulma ilə əlaqədar verilmiş heparinin qalıq effekti,
• laxtalanma faktorlarının tükənməsi,
• postoperativ hipotenziya,
• hemodilyusiya (hemodilyusiya və ya qanın durulması səbəbindən trombositopeniya və koaqulopatiya) və ya
• trombositlərin fəaliyyətinin pozulması (trombositlərin disfunksiyası və trombositopeniya).

Ürək-ağciyər aparatının istifadəsi postoperativ qanaxma riski xeyli artırmış olur. Süni qan dövranı aparatı trombositopeniya  və trombositlərin aktivləşməsinin pozulması ilə əlaqəlidir. Buna görə də süni qan dövranı aparatı (ürək-ağciyər aparatı) ilə aparılan ürək cərrahiyyəsindən sonra qanaxma ilə bağlı ağırlaşmalar riski daha yüksək olur.

Postoperativ qanaxmalar müəyyən edildikdə, bir çox hallarda laxtalanma ilə bağlı pozuntuların aradan qaldırılması üçün təzə dondurulmuş plazma və trombositlərin transfuziyası tələb olunur. İtirilmiş qan həcminin bərpa edilməsi üçün paketləşdirilmiş qırmızı qan hüceyrələrinin transfuziyası da tələb oluna bilər. Daha ağır dərəcəli qanaxma hallarında qanaxmanın azaldılması üçün antifibrinolitik preparatların, məs., epsilon-amiokampron turşusunun, infuziyası da aparıla bilər.

Tromboz. Trombositlərin aktivliyinin artması səbəbindən ürək-ağciyər aparatına qoşulmuş xəstələrdə tromboz riski daha yüksək olur. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, ürək-ağciyər aparatından sonra xəstələrdə müşahidə edilən trombositlərin aktivliyinin azaldılması mürəkkəb bir məsələdir. Həmin trombositlərin aktivliyi hətta aspirinə rezistent də olur.

AĞCİYƏRLƏRİN DİSFUNKSİYASI.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra yaranan ağciyərlərin disfunksiyası xəstələr arasında morbidliyin əsas səbəblərindən biridir. Aşağıda təsvir edilmiş ağciyər disfunksiyası növləri daha tez-tez müşahidə edilir:

• Plevral effuziya və ya plevral boşluqda artıq maye toplanması. Plevral effuziya ürək üzərində aparılan müxtəlif cərrahi əməliyyatlardan sonra tez-tez müşahidə edilir. Əksər hallarda plevral effuziya elə cərrahi əməliyyatın nəticəsi olur (qeyri-spesifik plevral effuziya) və xoşxassəli gedişata malik olur. Lakin, bəzi hallarda plevral effuziya ürəyin zədələnməsindən sonrakı sindromun və ya daha ağır dərəcəli ağırlaşmaların ilkin əlaməti ola bilər.
• Atelektaz. Ürək cərrahiyyəsi keçirmiş xəstələrin 70%-də atelektaz müşahidə edilir. Buna səbəblər sırasında birtərəfli ağciyər ventilyasiyası və əməliyyat zamanı bilərəkdən ağciyərin kollapsını qeyd etmək olar. Atelektazı olan xəstələrin müalicəsi təhrikedici spirometriya və fiziki hərəkətliliyin erkən bərpasıdır.
• Döş qəfəsi və ağciyərlərin genişlənmə bacarığının azalması. Döş qəfəsi divarı və ağciyərlərin genişlənmə və ya tənəffüs prosesi zamanı ekskursiya imkanı cərrahiyyədən sonra azalmış olur. Bəzi hallarda bu xəstələrin ekstubasiyasını çətinləşdirə və ləngidə də bilər.
• Xəstələrin mexaniki ventilyasiya aparatından ayrılmasında çətinlik. Ürək cərrahiyyəsindən sonra bəzi xəstələrin süni tənəffüs aparatından ayrılmasını təmin etmək çətinlik törədir. Lakin, mexaniki ventilyasiyadan ayrılmada çətinlik heç də həmin xəstələrdə proqnozun pis olması demək deyil.
• Diafraqmanın disfunksiyası. Cərrahi əməliyyat zamanı diafraqmal sinirin (n.phrenicus) zədələnməsi halları nadirdir. Lakin, zədələnmə baş verdikdə diafraqmanın disfunksiyası və ya iflici müşahidə edilir.
• Kəskin ağciyər zədələnməsi və Kəskin Respirator Distres Sindrom. KAZ və KRDS hipoksemik respirator çatışmazlığın növləridir və kəskin başlanğıc, ikitərəfli infiltratlar, arteriyal qanda oksigenin parsial təzyiqinin xəstəyə verilən oksigenin fraksiyasına olan nisbətinin aşağı düşməsi və sol qulaqcıq daxili təzyiqin artmaması ilə yanaşı baş verir. Bu iki növ ağciyər disfunksiyası hipoksemiyanın dərəcəsi ilə fərqlənir. Belə ki, KRDS-də hipoksemiya və ağciyər disfunksiyasının dərəcəsi daha ağır olur.

NEVROLOJİ DİSFUNKSİYA.

Ürək cərrahiyəsindən, xüsusilə də, aorto-koronar şuntlama əməliyyatından sonra nevroloji pozuntular 2-6% hallarda müşahidə edilir və ahıl xəstələr arasında daha çox yayılmışdır. Nevroloji ağırlaşmalar iki qrupa bölünür:

• Tip I nevroloji ağırlaşmalara: beyinin fokal zədələnmələri (məs., insult), stupor, və ya koma aid edilir.
• Tip İİ nevroloji ağırlaşmalara intellektual funksiyanın pisləşməsi, yaddaşın pisləşməsi və ya qıcolmalar aid edilir.

Serebral ağırlaşmaları olan xəstələr arasında hospitaldaxili mortalite daha yüksək olur. Ürək cərrahiyyəsindən sonra nevroloji ağırlaşmaların baş verməsi səbəbləri aşağıdakılardan ibarətdir:

• aortadaxili aterosklerotik materialla ateroembolizasiya,
• sol qulaqcıqdaxili və ya sol mədəcikdaxili trombun embolizasiyası,
• serebral hipoperfuziya,
• hava emboliyası,
• qranulositlərin, fibrin və trombositlərin aqqreqasiyası ilə mikroembolizasiya.

BÖYRƏKLƏRİN DİSFUNKSİYASI.

Ürək üzərində cərrahi əməliyyat keçirən xəstələrin 30%-də kəskin böyrək çatışmazlığı müşahidə edilir. Bəzi xəstələrdə böyrək çatışmazlığının bərpası hemodializin başlanmasını tələb edə bilər. Böyrək çatışmazlığı xəstələr arasında yüksək mortaliteyə səbəbdir. Belə ki, araşdırmalar göstərir ki, aorto-koronar şuntlama və ya ürəyin klapanları üzərində cərrahi əməliyyat keçirmiş xəstələr arasında müşahidə edilən kəskin böyrək çatışmazlığı səbəbindən 30-günlük mortalite 64%-ə bərabərdir.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra böyrək çatışmazlığının baş verməsi səbəbi böyrək arteriyalarının vazokonstriksiyası, hipotermiya, süni qan dövranı aparatının işləməsi zamanı qan axının pulsasiyalılığının itirilməsi və ateroembolik xəstəlikdir.

Ürək cərrahiyyəsindən sonra kəskin böyrək çatışmazlığının profilaktikası üçün dərhal postoperativ dövrdə böyrək perfuziyasının optimizasiyası (məs., hipotenziya və hipovolemiyanın profilaktikası) və nefrotoksik preparatların istifadə edilməməsi (məs., aminoqlikozidlər, AÇF inhibitorları, radioloji kontrast) tələb olunur. Böyük həcmli cərrahi əməliyyatlardan sonra kəskin böyrək çatışmazlığının profilaktikası üçün farmakoloji terapiyanın tətbiqinin (məs., dofamin, ilgək diuretiklər) faydası tədqiqatlarda təsdiq olunmayıb.

Əməliyyatdan sonra müşahidə edilən kəskin böyrək çatışmazlığının müalicəsində erkən və ya aqressiv hemodializin başlanmasının faydası da tədqiqatlarda təsdiqini tampayıbdır. Əksinə, bəzi araşdırmalarda bu cür aqressiv yanaşmanın zərərli olduğu müəyyən edilib. Buna görə də, kəskin böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə uremik simptomlar, maye ilə artıq yüklənmə və ya elektrolitlərin pozuntuları müşahidə edildikdə hemodializin başlanması tövsiyə edilə bilər.

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.

• Ürək-ağciyər aparatı və ya süni qan dövranı aparatından istifadə ürək cərrahiyyəsini digər növ cərrahiyyədən fərqləndirir. Süni qan dövranı aparatından istifadə həm də məhz ürək cərrahiyyəsinə xas olan unikal postoperativ ağırlaşmalar səbəb olur. Bu ağırlaşmalara həm də süni qan dövranı aparatının sintetik boruları ilə qanın hərəkəti nəticəsində vazospazm, trombositlərlə endotelial hüceyrələr arasında qarşılıqlı münasibətlərin dəyişməsi və ümumi iltihab reaksiyası aiddir. Bu isə ürək, beyin və digər orqanların mikrosirkulyasiyasında zəif qan axınına səbəb olur və orqanların disfunksiyası ilə nəticələnir.
• Ürək cərrahiyyəsindən sonra xəstələrin vəziyyətinin monitorinqi aşağıdakı vasitələrlə aparılır: fasiləsiz telemetriya (və ya kardiomonitorinq), arteriyal kateter vasitəsilə arteriyal qan təzyiqinin monitorinqi, ürəyin dolma təzyiqlərinin ağciyər kateteri ilə monitorinqi (Svan-Qanz kateteri), nəbz oksimetriyası ilə arteriyal qanda oksigenin saturasiyasının fasiləsiz monitorinqi və oksimetrik ağciyər arteriyal kateteri ilə qarışıq venoz qanın saturasiyasının fasiləsiz monitorinqi.
• Süni qan dövranı aparatının istifadəsi sistem damar rezistentliyinin xeyli azalması səbəbindən vazodilyatasiya ilə müşahidə edilən şok vəziyyətinə səbəb ola bilər. Bu cür hallarda sistem damar rezistentliyinin azalmasını kompensasiya etmək üçün ürəyin hasilatı artmış olur (məs., ürəyin yığılma qabiliyyəyi və yığılma tezliyinin artırılması ilə). Süni qan dövranı aparatına qoşulmadan sonra distributiv (vazodilyatasiyalı) şok 5-8% hallarda müşahidə edilir.
• Ürək cərrahiyyəsi keçirmiş xəstələrdə qanaxma və tromboz riski xeyli yüksək olur. Ürək-ağciyər aparatına qoşulmuş xəstələrdə postoperativ qanaxma tez-tez müşahidə edilir. Ağır dərəcəli qanaxma isə (10-dan çox paketləşdirilmiş qırmızı qan transfuziyası tələb edən) 3-5% hallarda müşahidə edilir.
• Ürək cərrahiyyəsindən sonra yaranan ağciyərlərin disfunksiyası xəstələr arasında morbidliyin əsas səbəblərindən biridir.
• Ürək cərrahiyəsindən, xüsusilə də, aorto-koronar şuntlama əməliyyatından sonra nevroloji pozuntular 2-6% hallarda müşahidə edilir və ahıl xəstələr arasında daha çox yayılmışdır.
• Ürək üzərində cərrahi əməliyyat keçirən xəstələrin 30%-də kəskin böyrək çatışmazlığı müşahidə edilir. Bəzi xəstələrdə böyrək çatışmazlığının bərpası hemodializin başlanmasını tələb edə bilər. Böyrək çatışmazlığı xəstələr arasında yüksək mortaliteyə səbəbdir. Belə ki, araşdırmalar göstərir ki, aorto-koronar şuntlama və ya ürəyin klapanları üzərində cərrahi əməliyyat keçirmiş xəstələr arasında müşahidə edilən kəskin böyrək çatışmazlığı səbəbindən 30-günlük mortalite 64%-ə bərabərdir.
• Əməliyyatdan sonra müşahidə edilən kəskin böyrək çatışmazlığının müalicəsində erkən və ya aqressiv hemodializin başlanmasının faydası da tədqiqatlarda təsdiqini tampayıbdır. Əksinə, bəzi araşdırmalarda bu cür aqressiv yanaşmanın zərərli olduğu müəyyən edilib. Buna görə də, kəskin böyrək çatışmazlığı olan xəstələrdə uremik simptomlar, maye ilə artıq yüklənmə və ya elektrolitlərin pozuntuları müşahidə edildikdə hemodializin başlanması tövsiyə edilə bilər.