GİRİŞ.

Digər səbəblərə görə aparılmış diaqnostik görüntüləmə zamanı müəyyən edilən adrenal vəz törəmələri Adrenal İnsidentaloma və ya təsadüfən müəyyən edilən adrenal vəz törəmələri adlanır. Son illərdə müxtəlif səbəblərə görə aparılan diaqnostik müayinələrin (KT, MRT, USM, EUS) sayı artığı üçün müəyyən edilən təsadüfi adrenal insidentalomaların sayı da artmaqdadır. Müəyyən edilən Aİ-ın əksəriyyəti xoşxassəli qeyri-funksional törəmələr (82.5%) olur. Lakin, Aİ-ın təxminən 5.3% kortizol ifraz edən adenoma, 5.1% feoxromositoma, 4.7% adrenokortikal karsinoma, 1% aldosteronoma və 2.5% digər şişlərdən olan metastazlar olur. Qeyri-funksional Aİ-lar sırasında 61%-i adenoma, 10%-i miyelolipoma, 6% kista və 5.5% qanqlioneyroma olur.

Cərrahın əsas məqsədi təsadüfən müəyyən edilmiş adrenal törəmənin funksional olduğunu və onun bədxassəli olub olmadığını müəyyən etməkdən ibarətdir. Həmçinin müəyyən edilmiş törəmənin cərrahi müalicəsinə göstərişlərin və əksgöstərişlərin təyini də cərrah tərəfindən aparılmalıdır.

 

TÖRƏMƏNİN FUNKSİONALLIĞININ TƏYİNİ.

Aİ-ların müayinəsi onların funksionallığının təyin edilməsindən başlayır. Törəmələrin funksionallığının təyini xəstənin simptomatik olub olmadığından asılı olmayaraq aparılmalıdır. Əksər Aİ-ların qeyri-funksional olmasına baxmayaraq, bütün xəstələrdə ilkin laborator müayinə ən azından kortizol-sekresiya edən adenoma və feoxromositomanın müəyyən edilməsinə yönəlməlidir. Digər laborator biokimyəvi testlər isə xəstələrdə müşahidə edilən kliniki xüsusiyyətlərdən asılı olaraq aparılmalıdır. Əgər xəstələrdə virilizə edən simptomlar müşahidə edilirsə, bu zaman müayinələrə cinsi steroid hormonların da təyini daxil edilməlidir.

 

Kortizol ifraz edən Adenoma.

Kuşinq sindromu diaqnozunun təyin edilməsi üçün aşağıdakı iki əsas testdən istifadə edilir:

• 24 saatlıq sidikdə sərbəst kortizolun səviyyəsinin müəyyən edilməsi və ya
• gecə verilmiş aşağı dozada deksametazonun verilməsinə baxmayaraq, plazmada kortizolun səviyyəsinin supressiyasının baş verməməsinin müşahidəsi.

Biokimyəvi testlər əsasında Kuşinq sindromunun diaqnozu təsdiq olunduqdan sonra ikinci addım Kuşinq sindromunun səbəbinin müəyyən edilməsindən ibarətdir.

• Birincili kortizol sekresiya edən adrenal adnomalarda qanda kortizolun səviyyəsi yüksək, AKTH-nun səviyyəsi aşağı və KT və ya MRT-də adrenal vəzdə törəmənin olduğu müəyyən edilir. Adrenal insidentalomaları olan xəstələrin əksəriyyətində subkliniki Kuşinq sindromu müşahidə edilir və kortizolun artıq ifrazının fenotipik xüsusiyyətləri özünü tam biruzə verməmiş olur. Həmin xəstələrdə aşağı dozada Deksametazonun verilməsi kortizolun səviyyəsinin supressiya olunmaması müşahidə edilir. Subkliniki hiperkortizolemiyası (subkliniki Kuşinq Sindromu) olan xəstələrdə ağır dərəcəli köklük, diabet, hipertenziya və osteoporoz daha çox hallarda müşahidə edilir.

Şəkil. Adrenal kortikal adenoma.

Kortizol ifraz edən adenomanın diaqnostikası biokimyəvi testlərdən başlayır. Bu məqsədlə ilkin addım kimi xəstələrə gecəyarısı saat 23:00 per oral 1 mq deksametazon verilir və səhər saat 08:00 ac qarına qanda kortizolun səviyyəsi təyin edilir. Səhər ac qarına qanda kortizolun səviyyəsi 3-5 mkq/dL-dən az olması kortizolun hipersekresiyasını və beləliklə Kuşinq sindromunu istisna etmiş olur. Əgər aşağı dozada verilən deksametazon nəticəsində kortizolun səviyyəsi supressiya olunmamış olsa, Kuşinq sindromu (hiperkortizolimz) diaqnozunun təsdiq edilməsi üçün tüpürcəkdə kortizolun səviyyəsi və ya 24 saatlıq sidikdə sərbəst kortizolun səviyyəsi təyin edilməlidir.

 

Hiperkortizolizm təsdiqini tapdıqda, növbəti addım qanda AKTH-nun təyin edilməsindən ibarət olmalıdır. Adrenal vəzin törəmələri səbəbindən inkişaf edən Kuşinq sindromunda qanda AKTH-nun səviyyəsi supressiya olunmuş olur. AKTH-dan asılı olmayan Kuşinq sindromunda isə AKTH-nun səviyyəsi normal və ya yüksək olur. Əgər Kuşinq Xəstəliyinin (pituitar adenoma) olmasına şübhə varsa, bu zaman əlavə biokimyəvi testlər, diaqnostik görüntüləmələrin aparılması və endokrionoloqun məsləhətinin əldə olunması tövsiyə edilir.

 

Feoxromositoma.

Adrenal insidentaloması olan xəstələrin hamısı feoxromositomanın istisna edilməsi məqsədilə müayinə edilməlidir. Müayinə feoxromositomaya uyğun simptomlar, o  cümlədən, hipertenziya, ürəyin aritmiyaları, tərləmə və həyacan hissi, olmadıqda belə aparılır. Retrospektiv araşdırmalardan məlumdur ki, feoxromositoma səbəbindən adrenalektomiya olunmuş xəstələrin 30-40% ilkin olaraq adrenal insidentaloma ilə müraciət edən xəstələr olub. Aİ-sı olan xəstələrdə feoxromositomanın istisna edilməsi məqsədilə aşağıdakı iki testdən biri aparıla bilər:

• qanda 24 saatlıq fraksiyalaşmış katexolaminlər və sidikdə total metanefrinin səviyyəsinin təyini və ya
• plazmada fraksiyalaşmış metanefrinlərin səviyyəsinin təyini.

Plazmada sərbəst metanefrin və normetanefrinin səviyyəsinin təyini daha asan hesab edilir. Plazmada sərbəst metanefrinin səviyyəsinin normadan 3-4 dəfə yüksək olması, feoxromositoma diaqnozunu təsdiq etmiş olur. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, trisiklik antidepressantlar, amfetaminlər və fenoksibenzamin qəbul eədn xəstələrdə plazmada sərbəst metanefrin və normetanefrinin səviyyəsi yalançı yüksək ola bilər. Buna görə də feoxromositoma ilə bağlı biokimyəvi testlərin aparılması üçün həmin dərmanların qəbulunun dayandırılması (mümkün olduqda) tələb olunur.

 

Aldosteron sekresiya edən adenoma.

Hipertenziv xəstələrdə ikincili hipertenziyanın ən geniş yayılmış səbəbi birincili hiperaldosteronizmdir. Birincili hiperaldosteronizmi olan xəstələrin klinikası əsasən hipertenziya və hipokalemiyadan ibarətdir. Düzdür, bir çox hallarda potassiumun səviyyəsi normal da ola bilər. Beləliklə, hipertenziya və/və ya hipokalemiya ilə müraciət edən xəstələrdə diaqnostik görüntüləmədə adrenal vəzin törəməsi müəyyən edildkdə, həmin xəstələrdə aldosteronomanın istisna edilməsi məqsədilə müvafiq biokimyəvi testlərin aparılması tələb olunur. Həmçinin, refrakter (davamlı) hipertenziyası (>3 anti-hipertenziv dərman tələb edən hipertoniya xəstəliyi) və ya hipokalemiyası (K+<3.5 mEq/L) olan gənc yaşlı xəstələrdə birincili hiperaldosteronizm nəzərdən keçirilməlidir.

Xəstələrin hiperaldosteronizmlə bağlı müayinəsi plazmada aldosteronun konsentrasiyası (PAK) və plazmada reninin aktivliyinin (PRA) təyin edilməsindən ibarətdir. Bunun nəticəsində PAK-ın PRA-ya nisbəti təyin edilir (PAK/PRA).

PAK/PRA-ya nisbəti >30-dan yüksək olduqda və həmçinin PAK-ı >20 nq/dL olduqda, birincili hiperaldosteronizmin diaqnozu təsdiqlənmiş olur. Mümkün olan bütün hallarda PAK/PRA nisbətinə təsir edən preparatların əvvəlcədən dayandırılması tövsiyə edilir. Belə ki, mineralkortikoidlərin antaqonisti olan spironolakton, Anqiotenzini çevirən fermentin inhibitorları və Anqiotenzin reseptorlarının blokatorları qanda reninin aktivliyini artırmış olur və nəticədə PAK/PRA-nın nisbətinin hesablanması yalançı neqativ nəticələr verir. Əksinə isə tiazid diuretikləri, beta blokatorlar, QSİƏP-lar, klonidin, dihidropiridinlər və SSRİ-lar qanda reninin səviyyəsini supressiya etmiş olur və nəticədə PAK/PRA-nın nisbətinin hesablanması yalançı pozitiv nəticələr verir.

Yuxarıdakı testin nəticəsi müsbət olduqda, diaqnozu təsdiq etmək üçün qanda aldosteronun səviyyəsinin normadan artıq olması və duz qəbulu nəticəsində aldosteronun səviyyəsinin supressiya olunmaması müəyyən edilməlidir. Bu məqsədlə xəstəyə hər qida qəbulundan əvvəl 72 saat ərzində 1 çay qaşığı həcmində süfrə duzu verilir. Bundan sonra isə qanda PAK və PRA-i təyin edilir. Digər metod isə xəstələrə 4 saat ərzində saatda 500 ml izotonik fizioloji məhlul venadaxili verilir. Testin sonunda qanda PAK-nın > 10 nq/dL-dən yüksək olması, yəni supressiya olunmaması birincili hiperaldosteronizm diaqnozunu təsdiq etmiş olur.

Birincili hiperaldosteronizm diaqnozu təsdiq edildikdən sonra növbəti addım onun alt tipinin müəyyən edilməsindən ibarətdir. Aİ və birincili hiperaldosteronizmi olan xəstələrdə aldosteronoma ilə adrenal düyünlü hiperplaziya arasında differensiasiyanın aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki onların müalicəsi taktikası xeyli fərqlənir. İkitərəfli idiopatik adrenal düyünlü hiperplaziyanın müalicəsi konservativ farmakoloji müalicədən ibarətdir. Bəzi hallarda aldosteronoma ilə idiopatik adrenal hiperplaziya arasında differensiyanın aparılması üçün adrenal venalardan qan nümunələrinin əldə olunması və aldosteronun səviyyəsinin təyin edilməsi tələb oluna bilər.

 

Adrenal kortikal karsinoma.

Adrenal kortikal karsinoma çox nadir bir şişdir. Lakin, böyük ölçülü adrenal törəməsi (>6 sm) olan və ya virilizasiya simptomları müşahidə edilən bütün xəstələrdə adrenal kortikal karsinoma nəzərdən keçirilməlidir. Bəzi araşdırmalara görə təsadüfən müəyyən edilmiş Aİ-ların 5%-də adrenal kortikal karsinoma olur. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, həmin xəstələrin bir qismində görüntüləmə məhz abdominal və ya bel ağrısı səbəbindən aparılmış olur. Adrenal kortikal karsinoması olan xəstələrin böyül əksəriyyəti 40-50 yaş arasında olur və müayinə zamanı adrenal törəmənin ölçüsü adətən böyük olur. Həmin xəstələrdə uzun müddətli proqnoz deyli pis olur. Daha kiçik ölçülü Aİ-ların (<5 sm) adrenal kortikal karsinoma olması ehtimalı çox aşağıdır. Aİ-ı olan və adrenal kortikal karsinoma ehtimalı yüksək olan xəstələrdə müvafiq biokimyəvi testlərin aparılması tələb olunur. Belə ki, həmin xəstələrin əksəriyyətində adrenal karsinoma funksional olur və xəstələrdə hiperkortizolizm geniş müşahidə edilir.

 

 

Qeyri-funksional xoşxassəli adrenal törəmələr

Müəyyən edilən Aİ-ların təxminən 79% qeyri-funksional xoşxassəli törəmələr olur. Bunların 60% qeyrifunksional adenoma, 5% adrenal kista, 5% qanqlioneyroma və 10% miyelolipoma olur. Əgər Aİ-ı olan xəstələrin biokimyəvi testləri neqativ nəticələr verdikdə və xəstələrdə xərçəng xəstəliyi tarixçəsi olmadıqda, həmin Aİ-ların xoşxassəli qeyri-funksional adenoma olması ehtimalı yüksək olur. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, bəzən böyük ölçülü kistoz törəmələr funksional ola bilər (məs., kistoz feoxromositoma) və həmin xəstələrdə biokimyəvi testlərin aparılması tövsiyə edilir.

Miyelolipoma adrenal vəzin qeyri-funksional xoşxassəli törəmələri sırasında sayca ikinci yeri tutur. Bu törəmə əsasən piy toxuması və sümük iliyi elementlərindən ibarət olur və diaqnostik görüntüləmədə özünə məxsus xüsusiyyətləri ilə seçilir.

 

DAİQNOSTİK GÖRÜNTÜLƏMƏ.

"Adrenal insidentaloma" terminin adından göründüyü kimi adrenal törəməsi olan xəstələrdə artıq ilkin radioloji və ya ultrasəs görüntüləmələri əldə olunmuş olur. Həmin diaqnostik görüntüləmələrə əsaslanaraq bəzi hallarda əlavə diaqnostik görüntüləmələrin aparılması tələb oluna bilər. Cərraha və ya digər tibbi mütəxəssisə müraciət etmiş xəstələrin diaqnostik görüntüləmələri nəzərdən keçirilməli və təcrübəli radioloqla məsləhətləşmə aparılmalıdır. Bununla yanaşı hər bir cərrah adrenal vəzin xoş və bədxassəli şişlərinin nümunəvi radioloji və ultrasəs görüntüləri ilə tanış olmalıdır.

Kompüter tomoqrafiyası.

Bəzi Aİ-lar KT görüntüləri əsasında xarakterizə edilə bilər. Belə ki, məsələn, kortikal adenomalar hemogen və zəif siqnala (<10 Hounsfild vahidi) malik olur; miyelolipomalar makrotskopik piy toxuması görüntüsünə malik olur; adrenal hematomalar yüksək sıxlıqlı olur; kistalar isə maye sıxlığına malik olur. Adrenal vəzin nfeksiyalarında kalsifikasiya ocaqları müşahidə edilə bilər. Adrenal kortikal karsinomalar adətən ölçü baxımından böyük (>6 sm), heterogen və bəzən kalsifikasiya olunmuş olur. Törəmənin bədxassəliyinə işarə edən əlamətlərə törəmənin ətraf toxumalara lokal invaziyasının olması, şişin nekrozu, törəmənin heterogenliyi, sərhədlərinin qeyri-düzgünlüyü və regional limfadenopatiya aid edilir. Bəzi hallarda Aİ-ların xoşxassəli və ya bədxassəli olmasını ayırd etmək üçün Adrenal KT protokolu tətbiq edilə bilər.

 

Şəkil. Adrenal karsinomanın KT görüntüsü. Şəkil. Adrenal miyelolipomanın KT görüntüsü (piy toxuması).

 

Maqnit rezonans tomoqrafiyası

Əgər KT və ya digər görüntüləməyə baxmayaraq adrenal törəmənin tipi qeyri-müəyyən qalırsa, bu hallarda MRT görüntülənməsi tövsiyə olunur. MRT xoşxassəli və bədxassəli törəmələr arasında fərqləndirmənin aparılmasına yardım edə bilər. Xoşxassəli adrenal adenomaların tərkibində daha çox piy toxuması olur. Əksinə isə bədxassəli şişlərin tərkibində piy toxuması daha az olur. Əgər törəmənin ətraf orqanlara invaziyasına şübhə varsa, bu zaman qadolinium kontrastla qarının MRT görüntülənməsinin aparılması tövsiyə olunur.

 

Şəkil. Adrenal kortikal karsinoma - qadolinium kontrastlı MRT görüntüsü. Şəkil. Adrenal kortikal karsinoma. MRT görüntüsü.

 

Pozitron-emission tomoqrafiya.

KT və MRT görüntülənməsinə baxmayaraq, bəzi Aİ-ların differensiasiyası qeyri-müəyyən qalır. Əgər xəstələrdə digər xərçəng xəstəliyi tarixçəsi varsa, həmin xəstələrdə PET və ya PET-KT görüntülənməsinin aparılması nəzərdən keçirilə bilər. PET-KT aparıldıqda, bədxassəli şişlər fludeoksiqlyukozanın (18F-FDQ) daha çox udulması ilə seçilir. Xoşxassəli şişlər tərəfindən isə fludeoksiqlyukoza çox zəif udulur.

 

ADRENAL VƏZİN PERKUTAN BİOPSİYASININ ROLU.

Aşağıda qeyd olunan səbəblərdən Aİ-ların müayinəsində perkutan biopsiyanın rolu çox aşağıdır:

• Aİ-ların perkutan biopsiyası adətən qeyri-diaqnostik olur və həmçinin bədxassəli və xoşxassəli şişlər arasında differensiasiyanın aparılmasına imkan vermir.
• Biopsiya edilən adrenal törəmə feoxromositoma ola bilər və onun biopsiyası hipertenziv böhrana səbəb ola bilər.
• Biopsiya nəticəsində lokal ağırlaşmalar baş verə bilər ki, bu da sonrakı cərrahi müdaxiləni çətinləşdirə bilər.
• Bədxassəli törəmə olduqda isə biopsiya nəticəsində bədxassəli (maliqnizasiya olunmuş) hüceyrələrin səpələnməsi/yayılması baş verə bilər.

Adrenal vəzin biopsiyası aşağıdakı hallarda aparıla bilər:

• adrenal vəzin infeksiyasına şübhə olduqda,
• törəmənin digər birincili xərçəngin metastazı olmasına şübhə olduqda.

 

ADRENALEKTOMİYA.

Biokimyəvi cəhətdən funksional olan və ya görüntüləmədə atipik görünən bədxassəli törəmələrin müalicəsi adrenalektomiya ilə aparılır. Əksər hallarda adrenal insidentalomalar laparoskopik yanaşma ilə rezeksiya olunur. Lokal invaziv adrenal törəmələrin laparoskopik yanaşma ilə rezeksiyası tövsiyə edilmir, çünki lokal invaziya hallarında ətraf toxumaların/strukturların rezeksiyası da tələb oluna bilər. Eyni zamanda, ölçüsü 6 sm-dən böyük olan adrenal törəmələrin açıq əməliyyat yolu ilə rezeksiyası tövsiyə edilir. Bu tövsiyəyə səbəb isə böyük ölçülü törəmələrin bədxassəli olması ehtimalının daha yüksək olmasıdır.

Əksər feoxromositomaların da laparoskopik yolla rezeksiyası mümkündür. Lakin, böyük ölçüsü olan (6-10 sm) feoxromositomaların rezeksiyasının açıq yolla aparılması tövsiyə edilir, çünki həmin törəmələrin xeyli vaskulyarizasiyalılığı əməliyyatın texniki mürəkkəbliyini artırmış olur.

Əməliyyata hazırlıq çox dəqiqliklə aparılmalıdır. Belə ki, bütün xəstələr preoperativ dövrdə müvafiq antibiotik (məs., sefazolin) almalı və dərin venaların trombozunun profilaktikası məqsədilə ardıcıl kompressiv cihazla təchiz olunmalıdır. Həmçinin əməliyyat masasında xəstənin düzgün yerləşdirilməsi çox önəmlidir. Eyni zamanda, xəstənin bədən hissələrinin sərt səthlərə (əməliyyat masası) sıxılması nəticəsində yarana biləcək postoperativ ağrı və sinir zədələnmələrinin profilaktikası məqsədilə, həmin toqquşma nöqtələrinə (dirsəklər, dizlərin arası, topuqların arası, topuqların altı və s.) yumşaq yastıqcaların qoyulması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Funksional adrenal vəz törəməsi olan xəstələrdə preoperativ dövrdə qan təzyiqinin kontrol və monitorinq edilməsi və elektrolitlərin normallaşdırılması tələb olunur. Böyük törəməsi olan, 2 saatdan çox davam edəcək əməliyyat hallarında və əməliyyatın mürəkkəbliyi yüksək olduqda, xəstələrə sidik kateterinin qoyulması zəruridir. Feoxromositoması və ya böyük bədxassəli törəməsi olan xəstələrdə arteriyal və mərkəzi venoz kateterin qoyulması tələb olunur. Damarlara invaziya etmiş törəmələrdə əməliyyat öncəsi xəstənin qan qrupuna uyğun paketləşdirilmiş qırmızı qan hüceyrələri (eritrositar kütlə, tam qan) əldə olunmalıdır.

Əməliyyatın açıq, laparoskopik və ya retroperitoneal yanaşma əsasında aparılması kliniki faktorlardan və cərrahın təcrübəsindən asılıdır. Lateral transabdominal yanaşma hazırda daha çox istifadə edilir. Bəzi cərrahlar isə retroperitoneal yanaşmadan istifadə edir.

Laparoskopik adrenalektomiyanın ən geniş yayılmış ağırlaşması - qanaxmadır. Məhz laparoskopik əməliyyatın açıq əməliyyata çevrilməsinin də əsas səbəbi çox zaman qanaxmanın kontrol edilməsi olur. Adrenal venadan baş verən qanaxma çox təhlükəlidir. Digər ağırlaşmalara Veres iynəsi ilə qarın boşluğuna çıxışın əldə edilməsi zamanı daxili orqanların zədələnməsi aiddir.

  

 

Funksional törəmələr.

İnsidentaloma və subkliniki Kuşinq sindromu səbəbindən birtərəfli adrenalektomiya olunan xəstələrə əməliyyatdan öncə və dərhal sonra perioperativ kortikosteroidlərin verilməsi tələb olunur. Əməliyyatdan öncə həmin xəstələrə stres-doza yəni 50-100 mq hidrokortizon İV verilir. Əməliyyatdan sonrakı müddətdə xəstələrə verilən kortikosteroidlərin miqdarı tədricən azaldıla bilər. Bu cür yanaşma onunla əlaqəlidir ki, birtərəfli adrenalektomiyadan sonra bir neçə həftə ərzində ikinci adrenal vəz rezeksiya olunmuş adrenal vəzin funksiyasını öz üzərinə götürmüş olur.

Feoxromositomaya şübhə olduqda isə bütün xəstələrdə preoperativ dövrdə alfa-adrenerqik reseptorların blokadası aparılmalıdır. Əgər alfa-adrenerqik blokadaya baxmayaraq hipertenziya və ya taxikardiya davam edirsə və ya törəmənin daha çox adrenalin ifrazedici olması müəyyən edilərsə, həmin xəstələrdə həm də beta-adrenerqik reseptorların blokadası aparılmalıdır. İnfuzion terapiya feoxromositoması olan bütün xəstələrin preoperativ dövrdə hazırlanması prosesinin mühüm tərkib hissəsidir.

 

Adrenal vəzin bədxassəli törəməsi.

Adrenal vəzin bədxassəli şişlərinin laparoskopik yolla rezeksiyası mümkündür, lakin 6 sm-dən böyük olan törəmələrin laparoskopik yolla rezeksiyası tövsiyə edilmir. Digər tərəfdən, nəzərə almaq lazımdır ki, adrenal törəmənin metastaz olma ehtimalı yüksəkdir. Belə ki, xərçəng xəstəliyi olmuş xəstələrdə adrenal vəzin törəməsi müəyyən edildikdə, həmin törəmələrin metastaz olması nəzərdən keçirilməlidir. Ağ ciyər, melanoma, süd vəzi, yoğun bağırsaq və böyrək xərçənginin adrenal vəzə metastazı mümkündür.

Xərçəng tarixçəsi olan xəstələrdə adrenal vəz törəməsi müəyyən edildikdə, həmin xəstələrdə əlavə diaqnostik görüntüləmənin aparılması tələb olunur. Kiçik ölçülü törəmələrin (metastazların) laparoskopik yolla rezeksiyası bir sıra hallarda daha əlverişli ola bilər.

 

Qeyri-funksional xoşxassəli adrenal vəz törəmələri.

Qeyri-funksional və çox ləng böyüyən və ya ölçüsü dəyişməyən adrenal vəz törəmələri əsasən xoşxassəli olur. Xərçəng tarixçəsi olmayan, ölçüsü <4 sm-dən az olan və radioloji müayinədə digər şübhəli və ya qeyri-müəyyən xüsusiyyətlər nümayiş etdirməyən, ətraf orqanlara invaziya etməyən adrenal vəz törəmələrinin 3-6 aydan bir aparılan radioloji görüntüləmə vasitəsilə müşahidəsi kifayət edir.

 

Adrenal miyelolipoma.

Adrenal miyelolipoma adrenal vəzin xoşxassəli törəməsidir və piy toxuması və sümük iliyi elementlərindən ibarətdir. Bu törəmənin adrenalektomiya vasitəsilə rezeksiyası çox az hallarda tələb olunur. Törəmənin rezeksiyasına göstərişlərə onun böyük ölçüsü, abdominal ağrı və ya atipik xüsusiyyətlərə malik olması aiddir.

 

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.

• Adrenal insidentalomaların funksional və qeyri-funksional olması təyin edilməlidir. Hipertenziyası və/və ya hiperkalemiyası olan xəstələrdə adrenal vəzin törəməsi müəyyən edildikdə, birincili hiperaldosteronizm nəzərdən keçirilməlidir.
• Feoxromositoma və ya Kuşinq sindromu olan xəstələrdə Aİ-ların cərrahi rezeksiyası tövsiyə edilir.
• Ölçüsü 10 sm-dən böyük olan törəmələrin açıq əməliyyat yolu ilə rezeksiyası tövsiyə edilir. Kiçik törəmələrin, damarlara invaziya etməmiş törəmələrin və hətta kiçik ölçülü metastazların laparoskopik yolla rezeksiyası mümkündür.
• Ölçüsü 4 sm-dən böyük olan Aİ-ların (kliniki vəziyyət, kanser tarixçəsi və s. nəzərə alınmaq şərtilə) cərrahi rezeksiyası tövsiyə edilir.
• Aİ-ların radioloji görüntülənməsi üçün KT və ya MRT-nin istifadəsi tövsiyə edilir.
• Radioloji görüntüləmədə atipik xüsusiyyətlərə malik olan törəmələrin, ölçüsündən asılı olmayaraq, cərrahi rezeksiyası tövsiyə edilir.
• Qeyri-funksional olan və atipik xüsusiyyətlərə malik olmayan Aİ-ların müşahidəsi aşağıdakı kimi aparılır:
  • radioloji görüntüləmə 1 il müddətində hər 6 aydan bir, sonra isə 1-2 il müddətində 1 ildən bir KT-ilə aparılır.
  • biokimyəvi laborator testlər hər il aparılır.
• Müşahidə müddəti zamanı törəmənin 1 ildə 1 sm-dən çox böyüməsi müəyyən edildikdə, onun cərrahi rezeksiyası aparılmalıdır.
• Müşahidə müddəti zamanı törəmənin funksional olduğu müəyyən edilərsə, onun cərrahi rezeksiyası aparılır.
• Xərçəng xəstəliyi tarixçəsinə malik olan xəstələrdə müəyyən edilən adrenal vəz törəmələrinin metastaz olması nəzərdən keçirilməli və müvafiq testlər və radioloji görüntüləmələr aparılmalıdır. 
  
  • Həmin xəstələrdə ilk növbədə feoxromositoma mütləq istisna edilməlidir (biokimyəvi testlər vasitəsilə).
  • Və KT-nəzarəti altında törəmənin incə iynə ilə biopsiyası aparılmalıdır.
  • Geniş yayılmış metastazları olan xəstələrdə adrenal vəz törəməsinin biopsiyasına ehtiyac yoxdur.