Sayta giriş  Hesab

Antidepressantların təyininə dair praktik təlimat. 

Ədəbiyyat siyahısının son yenilənmə tarixi: sentyabr 2015-cü il. Məqalənin son yenilənmə tarixi: oktyabr 2015-ci il. 
Məqalənin növbəti yenilənmə tarixi: sentyabr 2017-cı il. 
Müəllif-tərtibatçılar: Seyidov N., MD, PhD.

GİRİŞ.

Depressiyanın müalicəsi üçün hazırda müxtəlif dərman preparatları mövcuddur. Bu müxtəlifliyin içindən müvafiq dərmanın seçilməsi bəzən mürəkkəb məsələ ola bilər. Konkret xəstələrin müalicəsi üçün müvafiq dərmanın seçimində onun xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması əhəmiyyət kəsb edir. Hansısa dərman məhz müəyyən xəstələrin müalicəsi üçün uyğun ola bilər. Lakin bütün hallarda nəzərə almaq lazımdır ki, psixi pozuntuların müalicəsində çox vaxt müəyyən müddət ərzində eksperimentin aparılması yəni bir neçə dərmanın sınaqdan keçirilməsi və konkret xəstəyə göstərdiyi təsirin öyrənilməsi tələb oluna bilər.

Psixi pozuntuların müalicəsinin əsas yükü əksər inkişaf etmiş ölkələrdə ailə həkimləri və ya poliklinika həkimlərinin üzərinə düşür. Azərbaycanda ailə həkimləri və ya poliklinika həkimləri çox nadir hallarda psixi pozuntular, o cümlədən, depressiya və həyacan pozğunluqlarının müalicəsi ilə məşğul olur. Həmin xəstələr əsasən psixiatrlar və bəzən də psixoloqların əhatə dairəsinə düşür. Lakin ölkədə tibb sektoru inkişaf etdikcə və həkimlərin səriştə və bacarıqları genişləndikcə, ailə həkimləri və digər poliklinika həkimləri bir çox psixi pozuntuların müalicəsini həyata keçirə biləcək. Bu məqalədə ilkin səhiyyə xidməti səviyyəsində antidepressantların təyin edilməsi məsələləri müzakirə ediləcəkdir. Məqalədə psixi pozuntularla yanaşı digər xəstəlikləri olan və olmayan xəstələrin müalicəsi, o cümlədən, birinci xətt farmakoterapiya ətraflı müzakirə ediləcəkdir.

 

İLKİN LABORATOR MÜAYİNƏLƏR.

Antidepressantların təyin edilməsindən öncə ən əsas laborator analizlərin təyin edilməsi tövsiyə edilir. Həmin testlər xəstənin depressiyasına səbəb ola bilən potensial xəstəlikləri aşkar etməyə, habelə müxtəlif dərmanların təyin edilməsinə əksgöstəriş ola bilən xəstəliklərin müəyyən edilməsinə yardımçı ola bilər. Məsələn, qanda qaraciyər fermentlərinin səviyyəsinin yüksək olması duloksetin preparatının təyin edilməsinin qarşını almış olur. Təyin edilməsi tövsiyə olunan laborator testlər aşağıdakılardır:

  • Qanın ümumi analizi,
  • Qanın Biokimyəvi analizi,
  • Qanda Tiroid stimullaşdırıcı hormonun (TSH) səviyyəsi.

EKQ-nin əldə edilməsi də faydalı ola bilər, çünki bəzi antidepressantlar QT intervalının uzanmasına səbəb olur və ya QT intervanlına oxşar təsirə malik digər dərmanların qanda səviyyəsini artıra bilər.

Bu məqalədə aşağıdakı dərmanlar müzakirə ediləcəkdir:

  • Amitriptilin
  • Bupropion
  • Buspiron
  • Sitalopram
  • Klomipramin
  • Klonazepam
  • Desvenlafaksin
  • Doksepin
  • Duloksetin
  • Essitalopram
  • Fluoksetin
  • Imipramin
  • Maprotilin
  • Milnasipran
  • Mirtazapin
  • Nefazodon
  • Nortriptilin
  • Paroxetin
  • Fenelzin
  • Selegilin
  • Sertralin
  • Sildenafil
  • Tadalafil
  • Tranisipromin
  • Trazodon
  • Venlafaksin

MÜALİCƏ İLƏ BAĞLI ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏR.

Antidepressantlar bir neçə sinfə bölünür və hər bir sinfdə bir neçə müxtəlif dərman preparatı vardır. Eyni sinfə aid olan dərmanların effektivliyində çox kiçik fərqlərin olduğu müəyyən edilib. Tövsiyə edilir ki, hər bir həkim bütün siniflərdən bir-iki dərmanın istifadəsi ilə yaxından tanış olmalı və təcrübəyə malik olmalıdır.

  • Serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru (SSRİ, selective serotonin reuptake inhibitor),
  • Serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru (SNRİ, selective serotonin-norepinephrine reuptake inhibitor),
  • Trisiklik antidepressant (TCA),
  • Monoamin oksidazanın inqibitoru (MAO).

Hər bir sinifdə generik dərman preparatları vardır və onların bir neçəsinin adı Cədvəl 1-də təqdim edilir.

 

Cədvəl 1. Antidepressantlar.

 

Aşağı doza ilə başlamaq.

Ümumiyyətlə, antidepressantla müalicəyə başladıqda normada istifadə edilən dozanın yarısı ilə başlamaq tövsiyə edilir. Sonra isə preparatın dozasını hər 14 gündən bir yuxarı qaldırmaq olar. Bu cür yanaşma dərmanların yan təsirlərini minimuma endirə bilər. Məsələn, fluoksetin təyin etdikdə ilkin olaraq 10 mq təyin edilir və hər iki həftədən bir dozanı qaldırmaq olar. Dərmanın dozasını qaldırmaqdan əvvəl yan təsirlərin yaranması və ağırlıq dərəcəsi nəzərə alınmalıdır. Qeyd edilməlidir ki, hər bir xəstə üçün preparatın ilkin dozası fərqli ola bilər. Həmçinin dərmanın dozasını qaldırarkən xəstənin xüsusiyyətləri və dərmanın yan təsirləri nəzərə alınmalıdır.

Yan təsirləri nəzərə alın.

Antidepressant preparatın əksər yan təsirləri onun təsir mexanizmi ilə bağlıdır. Preparatın seçimində yan təsirlərinin nəzərə alınması tələb olunsa da, xəstələr məlumatlandırılmalıdır ki, əksər yan təsirlər tranzitor olur (keçib-gədəndir) və ağır dərəcəli olmur.

Təkrar qiymətləndirmə.

Antidepressantla müalicə başladıqdan 4-6 həftə sonra effekt olmadıqda və ya çox az effekt olduqda, dərman preparatının başqası ilə əvəzlənməsi məqsədəuyğun ola bilər. Serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitorunu qəbul edən xəstənin müalicəsi üçün həmin sinifdən olan başqa preparat seçilər bilər. Lakin, əgər xəstənin müalicəsi üçün təyin edilmiş iki müxtəlif serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru effektiv olmazsa, onun müalicəsi üçün serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru seçilə bilər. Bir dərmanın digəri ilə əvəz edilməsi zamanı əvvəlki dərmanın tədricən dayandırılması tələb olunur. Belə ki, dərmanın qəfl dayandırılması yan təsirlərin inkişafına, serotonin sindromu və ya hipertenziv krizə (MAO inqibitoru ilə əvəzlənmə zamanı) səbəb ola bilər.

Dərmanlararası qarşılıqlı təsir.

Bütün serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitorları və serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitorları qaraciyərin P450 sistemi tərəfindən metabolizmə uğrayır və bu səbəbdən də müxtəlif dərmanların qarşılıqlı təsiri baş verə bilər. Əgər xəstə P450 sistemi ilə metabolizmə uğrayan digər dərmanlar qəbul edirsə, antidepressantlar təyin olunarkən ehtiyyatlı olmaq lazımdır. Trisiklik antidepressantlar qəbul edən xəstələrdə toksikliyə şübhə olduqda qanda həmin preparatların səviyyəsi təyin edilə bilər. Lakin trisiklik antidepressantların dozasını müəyyən edərkən qanda preparatın səviyyəsi heç də həmişə nəzərə alınmır. Serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru və ya serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru ilə yanaşı trisiklik antidepressantın təyin edilməsi zamanı ehtiyyatlı olmaq lazımdır, çünki bu zaman trisiklik antidepressantın səviyyəsi qanda əhəmiyyətli dərəcədə arta bilər. Bu isə QT intervalının uzanması ilə nəticələnə bilər.

Yönləndirmə.

Bir çox siniflərdən olan dərman preparatlarının istifadəsinə baxmayaraq müalicəsi uğursuz olan, digər yanaşı psixi pozuntuları olan (məs., psixoz, hipomaniya və ya maniya) və ya hospitalizasiyaya ehtiyacı olan xəstələrin psixiatra yönəldilməsi tövsiyə edilir. İntihara cəhd və ya intihar riski olduqda da xəstənin psixiatra yönəldilməsi tələb olunur.

 

YALNIZ BÖYÜK DEPRESSİYASI OLAN XƏSTƏLƏR.

Digər ciddi tibbi problemləri olmayan depressiyası olan xəstənin müalicəsində birinci xətt farmakoterapiya kimi SSRİ və ya serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitorları istifadə edilir. Depressiyanın simptomları müalicəyə başlanmasından 2 həftə sonra yaxşılaşmağa başlamalıdır. 4-6 həftədən sonra effekt özünü daha yaxşı göstərir. Lakin bu dövrdə effekt müşahidə edilmirsə, digər dərmanın əlavə edilməsi və ya hazırki dərmanın digər ilə əvəzlənməsi nəzərdən keçirilməlidir.

 

XRONİK AĞRISI OLAN XƏSTƏLƏR.

Xronik ağrı və depressiya yanaşı müşahidə edilir və bir-birinin ağırlaşmasına səbəb ola bilər. Hər iki pozuntudan əziyyət çəkən xəstələrin müalicəsi üçün üstünlük trisiklik antidepressantlara (TCA) və serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitorlarına (SNRİ) verilməlidir. Bəzi SNRİ-lar, xüsusilə də duloksetin və milnasipran, xronik ağrı hallarının, o cümlədən, fibromialgiyanın müalicəsi üçün geniş istifadə edilir. SNRİ-lar çox vaxt həm də digər xronik ağrı halları, o cümlədən, baş ağrısı və neyropatik ağrının müalicəsində istifadə edilir.

TCA-lar, məs., amitriptilin, nortriptilin və doksepin də çox vaxt xronik ağrısı olan xəstələrdə istifadə edilir. Bu preparatlar SNRİ qrupuna aid olan preparatlar kimi serotonin və noradrenalinin geriyə tutulmasını blok edir (inqibisiya) və neyropatik ağrı, miqren baş ağrıları, interstisial sistit və digər ağrı hallarının müalicəsində istifadə edilir.

Xronik ağrının müalicəsi üçün istifadə edilən TCA və SNRİ-ların effektiv dozası depressiyanın müalicəsi üçün həmin preparatların effektiv dozaları ilə eynidir. Lakin, depressiyası olmayan xəstələrdə xronik ağrının müalicəsi üçün TCA-lərin dozası daha aşağı olur. Bütün hallarda həmin preparatlar ilkin olaraq aşağı dozada istifadə edilməli və doza tədricən effektiv dozayadək qaldırıla bilər. Antixolinergik yan təsirləri olmadığı üçün və doza həddinin aşılması daha az hallarda ölümlə nəticələndiyi üçün SNRİ-lara üstünlük verilir.

SEKSUAL DİSFUNKSİYASI OLAN XƏSTƏLƏR.

Seksual disfunksiya antidepressantların ən çox rast gəlinən yan təsirlərindən biridir və adətən ya orqazmın ləngiməsi, ya da libidonun (cinsi meyilliyin) aşağı düşməsi ilə xarakterizə olunur. Seksual disfunksiya halları daha çox SSRİ (serotoninin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru) və SNRİ-ların (serotonin-noradrenalinin geriyə tutulmasının selektiv inqibitoru) istifadəsi zamanı müəyyən edilir. Lakin TCA (trisiklik antidepressantlar) və MAO (monoamin oksidaza) inqibitorlarının qəbulu da seksual disfunksiyaya səbəb ola bilər.

Həm erektil disfunksiya, həm də priapizm bəzi antidepressantların qəbulu ilə bağlı ola bilər. Xüsusilə də, trazodon tez-tez priapizmə səbəb olur. Hətta çox aşağı dozada yuxu pozğunluqlarına görə trazodondan istifadə edən kişi xəstələrə priapizm riski barədə məlumatın verilməsi vacibdir.

Seksual disfunksiyaya səbəb olan antidepressantın eyni sinifdən olan digər antidepressantla əvəzlənməsi seksual disfunksiyanın yaxşılaşması nəticələnmir. Xüsusilə də, bütün SSRİ-lar eyni dərəcədə seksual disfunksiyaya səbəb ola bilir. SSRİ preparatını qəbulu ilə bağlı yan təsirlərdən əziyyət çəkən xəstələrdə SSR-nın bupropion və ya mirtazapinlə əvəzlənməsi çox vaxt faydalı olur. Bupropion əsasən dofamin və noradrenalin vasitəsilə təsir edir. Mirtazapin isə serotonin və noradrenalin vasitəsilə təsir göstərir, lakin təsir mexanizmi SSR) və SNRİ-lardan fərqlənir.

Adyuvant terapiya, o cümlədən, xolinergik aqonistlər, yohimbin (MAO inqibitorları ilə birgə istifadəsi əksgöstərişdir), serotonergik preparatlar (məs., buspiron) və ya nitrik oksid vasitəsilə təsir göstərən preparatlar (məs., sildenafil, tadalafil) bəzən faydalı olsa da, çox vaxt effektiv olmur.

Seksual disfunksiyanın müalicəsində bəzən preparatın dozasını azaldılması faydalı ola bilər.

 

HƏYƏCAN POZĞUNLUQLARI OLAN XƏSTƏLƏR.

Bir çox antidepressant preparatlar həm də həyəcan pozğunluqlarının müalicəsində də geniş istifadə edilir. Həyəcan və depressiya pozğunluqları çox vaxt yanaşı olur və hər iki pozuntunun bir dərmanla müalicəsi doğrudan da çox faydalıdır. Ümumiyyətlə, SSRİ və SNRİ-lar aşağı dozalarda daha çox antidepressant effektə, daha yüksək dozalarda isə anksiolitik (həyəcanlanma əleyhinə) effektə malikdir.

Həyəcan pozğunluqlarının müalicəsində SSRİ və ya SNRİ-lar birinci xətt dərman preparatları hesab edilir. Əksər həyəcan pozğunluqlarının müalicəsində SSRİ və SNRİ-lar eyni dərəcədə effektivdir, lakin bəzi spesifik xüsusiyyətlər və tövsiyələrin nəzərə alınması məqsədəuyğundur.

SSRİ-ların effektivliyi əsasən panik (vahimə) pozğunluq, generalizə edilmiş həyəcan pozğunluğu, sosial həyəcan pozğunluğu (sosial fobiya), postravmatik stress pozğunluğu və obsessiv-kompulsiv pozğunluqların müalicəsində öyrənilib. Fluoksetin, sitalopram, essitalopram və sertralin böyük depressiya və generalizə edilmiş həyəcan pozğunluğunun müalicəsində effektivdir. Vahimə (panika) pozğunluğu hallarında da SSRİ-lar effektiv hesab edilir. SNRİ-ların effektivliyi isə əsasən generalizə edilmiş həyəcan pozğunluğunda təsdiq edilib, lakin onlar digər pozğunluqların müalicəsində də faydalı ola bilər.

Bundan əlavə, mirtazapin və TCA (trisiklik antidepressantlar) preparatları da həyəcan pozğunluqlarının müalicəsində faydalıdır. Klomipramin əsasən obsessiv-kompulsiv pozğunluqların müalicəsində istifadə edilir. Həmin dərmanlar xüsusilə gecə vahimələri (vahiməli yuxular) və ya gecə vaxtının həyəcanı pozğunluqlarının müalicəsində çox faydalıdır, çünki yuxuya getməyə kömək edir. Əlavə olaraq qeyd edilməlidir ki, daha yüksək dozalarda mirtazapinin həyəcanlanma əleyhinə təsiri daha güclüdür.

MAO inqibitorları çox az hallarda istifadə edilir və bu onların pəhriz məhdudiyyətləri və digər dərmanlarla geniş qarşılıqlı təsiri ilə bağlıdır. Lakin bəzi davamlı həyəcan pozğunluqları hallarının müalicəsi MAO inqibitorları ilə aparıla bilər.

Digər antidepressantlarla müqayisədə bupropion çox aktivləşdirici effektə malikdir və bu səbəbdən də onun həyəcan pozğunluğu olan xəstələrdə istifadəsi məqsədəuyğun deyildir. Lakin, bəzi tədqiqatlar göstərir ki, bu heç də həmişə belə deyil. Əgər həyəcan pozğunluğu depressiya səbəbindən inkişaf edibsə, bupropionla müalicə həyəcanlığın aradan qaldırılmasına yardımçı olur.

Antidepressantla müalicəyə başladıqda və ya dozasını artırdıqda, xəstələr bəzən artıq həyəcanlanma hissə edə bilər və ya özlərinin əsəbi (təşvişli) olduğunu müşahidə edə bilər. Bu cür hisslər adətən bir həftdən sonra keçib gedir, lakin bütün hallarda onlar barədə xəstəyə əvvəlcədən məlumat vermək vacibdir. Yanaşı həyəcan pozğunluğu olan xəstələrdə antidepressant prepratın başlanması zamanı "aşağı dozadan başlamaq və dozanı tədricən qaldırmaq" üsulundan istifadə etmək tövsiyə olunur. Müvəqqəti olaraq benzodiazepin qrupu preparatından, məs., klonazepamdan istifadə ilə antidepressantın təsiri başlayanadək həyəcanı kontrol etmək mümkündür.

 

XRONİK YORĞUNLUQ SİNDROMU VƏ YA FİBROMİALGİYASI OLAN XƏSTƏLƏR.

Son zamanlarda həm xronik yorğunluq sindromu, həm də fibromialgiyanın tez-tez diaqnostika olunması bu pozğunluqların müalicəsinin daha aktiv aparılmasına imkan verib. Depressiya bu hər iki pozuntu ilə yanaşı müşahidə edilə bilər. Həmin qrup xəstələrin müalicəsində bəzi antidepressantlar, o cümlədən, SNRİ-lar çox faydalı hesab edilir.

Fibromialgiyanın müalicəsinə dair çoxsaylı tədqiqatlar aparılıb. Həm duloksetin, həm də milnasipram preparatlarının ABŞ və digər ölkələrdə fibromialgiyanın müalicəsində istifadəsinə icazə verilib. Venlafaksinin fibromialgiyada istifadəsinə rəsmi icazə verilməsə də, bu preparat da tez-tez bu məqsədlə istifadə edilir. Fluoksetin və sitalopram kimi bəzi SSRİ-ların fibromialgiyanın müalicəsində istifadəsi mübahisəli nəticələr verib. TCA preparatlar fibromialgiyanın müalicəsində uğurla istifadə edilib, lakin  yan təsirləri və doza həddinin aşılması zamanı ölüm riski onların geniş istifadəsini məhdudlaşdırır. İspaniyada yaxınlarda aparılmış tədqiqatların birində MAO inqibitorlarının da effektivliyi müəyyən edilib, lakin bunu təsdiq etmək üçün əlavə araşdırmalar tələb olunur.

SSRİ, SNRİ və ya MAO inqibitorları ilə xronik yorğunluq sindromunun müalicəsinə dair tədqiqatlar müxtəlif və mübahisəli nəticələr verib. Lakin həmin xəstələrdə müşahidə edilən yanaşı depressiyanın müalicəsi xronik yorğunluq sindromunun da yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərir.

 

YUXUSUZLUĞU (İNSOMNİYA) OLAN XƏSTƏLƏR.

İnsomniya depressiyanın simptomu ola bilər. Lakin yuxusuzluq (insomniya) həm də bəzi antidepressantların yan təsiri də ola bilər. SSRİ və SNRİ preparatları xəstələrin mövcud yuxu rejimini və yuxu xüsusiyyətlərinin pozulmasına səbəb olur. Bu adətən xəstələrdə yuxunun REM və ya sürətli göz hərəkəti fazasının qısalması ilə bağlıdır.

Ağır insomniyası olan xəstələrdə müalicənin ilk addımı kimi antidepressantın səhər qəbul edilməsi tövsiyə oluna bilər. Ümumiyyətlə, antidepressantın təyin edilməsi zamanı xəstələrə aşağıdakı məsləhət verilə bilər: "əgər preparat sizi çox yorğun edirsə, onu axşamlar qəbul edin. Lakin əgər preparat oyanıqlığını artırırsa və ya yuxudan oyadırsa, onu səhərlər qəbul edin." Cənubi Afrikada aparılmış tədqiqatların birində müəyyən edilib ki, essitalopram xəstələrdə yuxu pozğunluğunu yaxşılaşdırır.

Əgər antidepressant qəbul edən xəstələrdə yuxarıda təsvir edilmiş metodlar yuxu pozğunluğunun aradan qaldırılmasına yardım etmirsə, digər metodlardan istifadə ouna bilər. Məsələn, mirtazapin 15 mq və ya 30 mq dozada həm depressiya, həm də yuxusuzluğa kömək edir. Daha yüksək dozalarda (45 mq) mirtazapinin yuxu gətirmə effekti azalmış olur. Aşağı dozalarda TCA qrupu preparatları, xüsusilə də, doksepin, maprotilin (düzdür bu tetrasiklik antidepressantdır), amitriptilin və nortriptilin yuxugətirici preparatlar kimi effektivdir. Yuxunun və əhvalın yaxşılaşdırılması məqsədilə bu preparatlar digər antidepressantlarla yanaşı təyin edilə bilər. Lakin nəzərə alınmalıdır ki, TCA qrupu preparatları yuxunun REM fazasını qısaldır.

SSRİ və SNRİ-lar arasında qarşılıqlı təsir də nəzərə alınmalıdır. Bu preparatların qəbulu dayandırıldıqda çox ehtiyyatlı olmaq lazımdır ki, çünki xəstələrdə yuxu pozğunluğu çox canlı yuxular formasında yenidən baş qaldıra bilər. MAO inqibitorları yuxunun REM fazasının qarşısını alır və nəticədə yuxusuzluğu pisləşdirir.

Trazodon aşağı dozalarda (25-150 mq) yuxugətirici effektə malikdir və asılılığa səbəb olmur. Antidepressant kimi istifadə edildikdə trazodon daha yüksək dozalarda (300-400 mq) təyin edilir, halbuki bu cür yüksək dozalarda preparatın sedativ effekti onun istifadəsini məhdudlaşdırır. Həmçinin kişi xəstələrdə preparatın yan təsiri kimi priapizmin inkişafı riskini nəzərə almaq tələb olunur.

 

GERİATRİK (AHIL) XƏSTƏLƏR.

Depressiyanın müalicəsi baxımından xəstələrin yaşı - ahıllıq - xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və nəzərə alınmalıdır. Belə ki, məs., ahıl xəstələrdə SSRİ qrupu preparatlarının istifadəsi daha çox hallarda bradikardiyaya səbəb ola bilər. TCA preparatları isə ahıl xəstələrdə QTc uzanmasına tez-tez səbəb olur. TCA-lər həm də idrakın və ya ağlın pozulması (koqnitiv funksiyanın pozulması) ilə bağlıdır. SSRİ, bupropion və SNRİ-lar isə idraka və ya koqnitiv funksiyaya təsir göstərmir. Essitalopram və duloksetin preparatlarının ahıl yaşlı xəstələrdə çox effektiv olması tədqiqatlarda göstərilib. Hollandiyada aparılmış tədqiqatdan məlumdur ki, SSRİ-ların qəbulu demensiyası olan ahıl xəstələrdə yıxılma riskini artırmış olur. Ahıl xəstələrdə qəbzlik, o cümlədən ileusla nəticələnən qəbzlik TCA qrupu preparatları və həmçinin digər antidepressantların (məs., paroksetin) qəbulu ilə əlaqələndirilib.

Mirtazapin ahıl xəstələrdə effektivdir və bir çox səbəblərə görə geniş istifadə edilir. Mirtazapin həm həyəcan, həm də depressiyanın müalicəsində effektivdir, iştahanı stimullaşdırır və çəki artımına səbəb olur, ürək bulanmasının yaxşılaşmasına və yuxu pozğunluğunun aradan qalxmasına yardımçı olur. Bədən çəkisi, iştaha və yuxu ilə bağlı pozğunluqların baş verməsi riski ahıllarda yüksək olur. Gənc yaşlı xəstələrdə antidepressantların qəbulu ilə bağlı çəki artımı və artıq yuxululuq daha çox problem yaradır. Yaş artdıqca yuxunun miqdarı azalır və yuxudan məmnunluq hissi də azalmış olur. Həmçinin qeyd edilməlidir ki, depressiyanın özü də yuxu pozğunluğunu artırır. Bu səbəbdən də ahıl xəstələrdə yuxunun yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Tədqiqatlarda Alzhaymer demensiyası və yanaşı depressiyası olan xəstələrin müalicəsində mirtazapinin effektivliyi təsdiq edilib.

 

DİABETİK XƏSTƏLƏR.

Diabetik xəstələrdə istifadə edilən psixiatrik preparatların ən narahatedici yan təsiri çəki artımıdır. Müəyyən antidepressantlar çəki artımına daha çox səbəb olur və diabetik xəstələrdə birinci xətt preparatlar kimi istifadəsi tövsiyə olunmur. Bunlar məsələn paroksetin və TCA qrupuna aid olan və adətən həm də antihistamin təsirə malik olan preparatlardır. Bu preparatlar həm də qəbzliyə səbəb olur və çox vaxt diabetik xəstələrdə geniş yayılmış qastroparez hallarının ağırlaşmasına səbəb ola bilər. mirtazapin və MAO inqibitorları da çəki artımına səbəb ola bilər.

Bütün antidepressantların içində bupropion və nefazodon bədən çəkisinə ən aztəsirə malik olan preparatlardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, nadir hallarda fulminant qaraciyər çatışmazlığına səbəb olduğu üçün nefazodon demək olar ki, çox az-az istifadə edilir. Lakin, depressiya ilə yanaşı həyəcan pozğunluğu olan və digər antidepressantların qəbulu nəticəsində bədən çəkisinin artması ilə üzləşmiş xəstələrin müalicəsində nefazodon uğurla istifadə edilə bilər.

SSRİ və MAO inqibitorları qlyukozanın metabolizmini ya yaxşılaşdırır, ya da neytral təsir göstərir. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, SNRİ-lar isə qlyukozanın metabolizminin pozulmasına səbəb olur.

 

ÜRƏK XƏSTƏLİKLƏRİ OLAN XƏSTƏLƏR.

Böyük depressiya bir çox hallarda ürək xəstəlikləri ilə yanaşı müşahidə edilir. Xüsusilə də, miokard infarktı keçirmiş xəstələrdə tez-tez depressiya halları aşkar edilir. Miokard infarktı keçirmiş və depressiyadan əziyyət çəkən xəstələrin antidepressantlarla müalicəsi məqsədəuyğundur, çünki depressiyanın müalicə edilməməsi təkrar miokard infarktı riskini artırmış olur.

Lakin ürək xəstəliyi olan xəstələrdə yanaşı depressiyanın müalicəsində bir sıra mühüm məsələlər nəzərə alınmalıdır. Bu səbəbdən də antidepressant preparatın başlanmasından öncə baza EKQ-nin əldə edilməsi tələb olunur.

TCA-lər və tetrasiklik preparatlar QTc intervalının uzanmasına və mədəcik aritmiyalarının baş verməsi ilə əlaqələndirilir. Buna görə də, müəyyən xəstələrdə həmin preparatların istifadəsi tövsiyə olunmur. Həmin dərmanlar ürək vurğularının sayını da artıra bilər. Taxikardiya isə həmin dərmanların antixolinergik təsiri nəticəsində stenokardiya və miokard infarktı riskini artırmış olur.

Böyüklərdə 40 mq-dan yüksək dozada istifadə edilən sitalopramın aritmiyalara səbəb olması barədə 2013-cü ildə ABŞ-ın Qida və Dərman Agentliyi tərəfindən xəbərdarlıq elan edilmişdir. Lakin tədqiqatlarda ürək xəstəlikləri olan xəstələrdə depressiyanın müalicəsində sitalopramın effektiv olduğunu göstərib. Bununla yanaşı tədqiqatlara sitalopramın effektiv dozası məhz <40 mq-dan aşağı olub. Buna görə də, sitalopramla müalicə zamanı həmin doza həddini aşmaq məsləhət görülmür.

TCA və MAO inqibitorları ortostatik hipotenziyaya səbəb ola bilər. Digər tərəfdən, böyük miqdarda tiraminin qəbul edilməsi (məs., qida ilə - pendir) MAO inqibitorları qəbul edən xəstələrdə hipertensiv krizə səbəb ola bilər.

Ürək xəstəlikləri olanlarda hansı antidepressantlar daha təhlükəsizdir?

Durğunluqlu ürək çatışmazlığı və ürəyin koronar damarlarının xəstəliklərində sertralinin istifadəsi təhlükəsizdir. SSRİ-lar adətən təhlükəsiz hesab edilir. Miokard infarktı keçirmiş xəstələrdə fluoksetinin effektivliyi təsdiq edilmişdir. Ürək xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrdə mirtazapinin də effektiv olduğu müəyyən edilib. Nefazodon, mirtazapin, bupropion, SSRi və SNRİ-ların istifadəsi ortostatik hipotenziyaya ya heç vaxt, ya da çox nadir hallarda səbəb olur.

 

 

BİBLİOQRAFİYA.

  1. Khawam EA, Laurencic G, Malone DA Jr. Side effects of antidepressants: an overview. Cleve Clin J Med 2006; 73:351–361.
  2. Ziegler D. Painful diabetic neuropathy: treatment and future aspects. Diabetes Metab Res Rev 2008; 24(suppl 1):S52–S57.
  3. Saarto T, Wiffen PJ. Antidepressants for neuropathic pain: a Co-chrane review. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2010; 81:1372–1373.
  4. Tanenberg RJ, Irving GA, Risser RC, et al. Duloxetine, pregabalin, and duloxetine plus gabapentin for diabetic peripheral neuropathic pain management in patients with inadequate pain response to gabapentin: an open-label, randomized, noninferiority comparison. Mayo Clin Proc 2011; 86:615–626.
  5. Hertle L, van Ophoven A. Long-term results of amitriptyline treatment for interstitial cystitis. Aktuelle Urol 2010; 41(suppl 1):S61–S65.
  6. Nguyen TM, Eslick GD. Systematic review: the treatment of noncardiac chest pain with antidepressants. Aliment Pharmacol Ther 2012; 35:493–500.
  7. Lee H, Kim JH, Min BH, et al. Efficacy of venlafaxine for symptomatic relief in young adult patients with functional chest pain: a randomized, double-blind, placebo-controlled, crossover trial. Am J Gastroenterol 2010; 105:1504–1512.
  8. Varia I, Logue E, O’Connor C, et al. Randomized trial of sertraline in patients with unexplained chest pain of noncardiac origin. Am Heart J 2000; 140:367–372.
  9. Doraiswamy PM, Varia I, Hellegers C, et al. A randomized controlled trial of paroxetine for noncardiac chest pain. Psychopharmacol Bull 2006; 39:15–24.
  10. Clayton AH. Understanding antidepressant mechanism of action and its effect on efficacy and safety. J Clin Psychiatry 2012; 73:e11.
  11. Gartlehner G, Hansen RA, Morgan LC, et al. Second-generation antidepressants in the pharmacologic treatment of adult depression: an update of the 2007 comparative effectiveness review (Internet). Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US); 2011 Dec. Comparative Effectiveness Reviews, No. 46. http://www. ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK83442/. Accessed February 27, 2013.
  12. Watanabe N, Omori IM, Nakagawa A, et al. Mirtazapine versus other antidepressive agents for depression. Cochrane Database Syst Rev 2011; 12:CD006528.
  13. Hofmeijer-Sevink MK, Batelaan NM, van Megen HJ, et al. Clinical relevance of comorbidity in anxiety disorders: a report from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA). J Affect Disord 2012; 137:106–112.
  14. Koen N, Stein DJ. Pharmacotherapy of anxiety disorders: a critical review. Dialogues Clin Neurosci 2011; 13:423–437.
  15. Sheehan DV, Kamijima K. An evidence-based review of the clinical use of sertraline in mood and anxiety disorders. Int Clin Psychophar- macol 2009; 24:43–60.
  16. Huh J, Goebert D, Takeshita J, Lu BY, Kang M. Treatment of general- ized anxiety disorder: a comprehensive review of the literature for psychopharmacologic alternatives to newer antidepressants and benzodiazepines. Prim Care Companion CNS Disord 2011; 13: doi: 4088/PCC.08r00709blu.
  17. Rickels K, Downing R, Schweizer E, Hassman H. Antidepressants for the treatment of generalized anxiety disorder. A placebo-controlled comparison of imipramine, trazodone, and diazepam. Arch Gen Psychiatry 1993; 50:884–895.
  18. Uher R, Maier W, Hauser J, et al. Differential efficacy of escitalo- pram and nortriptyline on dimensional measures of depression. Br J Psychiatry 2009; 194:252–259.
  19. Kellner M. Drug treatment of obsessive-compulsive disorder. Dialogues Clin Neurosci 2010; 12:187–197.
  20. Rush AJ, Trivedi MH, Carmody TJ, et al. Response in relation to baseline anxiety levels in major depressive disorder treated with bupropion sustained release or sertraline/ Neuropsychopharmacol- ogy 2001; 25:131–138.
  21. Mease PJ, Dundon K, Sarzi-Puttini P. Pharmacotherapy of fibromyalgia. Best Pract Res Clin Rheumatol 2011; 25:285–297.
  22. Wolfe F, Cathey MA, Hawley DJ. A double-blind placebo con- trolled trial of fluoxetine in fibromyalgia. Scand J Rheumatol 1994; 23:255–259.
  23. Arnold LM, Hess EV, Hudson JI, Welge JA, Berno SE, Keck PE Jr. A randomized, placebo-controlled, double-blind, flexible-dose study of fluoxetine in the treatment of women with fibromyalgia. Am J Med 2002; 112:191–197.
  24. Arnold LM, Keck PE Jr, Welge JA. Antidepressant treatment of fibromyalgia. A meta-analysis and review. Psychosomatics 2000; 41:104–113.
  25. Goldenberg DL, Burckhardt C, Crofford L. Management of fibromyalgia syndrome. JAMA 2004; 292:2388–2395.
  26. Tort S, Urrútia G, Nishishinya MB, Walitt B. Monoamine oxidase inhibitors (MAOIs) for fibromyalgia syndrome. Cochrane Database Syst Rev 2012; 4:CD009807.
  27. Vercoulen JH, Swanink CM, Zitman FG, et al. Randomised, double- blind, placebo-controlled study of fluoxetine in chronic fatigue syndrome. Lancet 1996; 347:858–861.
  28. Natelson BH, Cheu J, Pareja J, Ellis SP, Policastro T, Findley TW. Randomized, double blind, controlled placebo-phase in trial of low dose phenelzine in the chronic fatigue syndrome. Psychopharmacol- ogy (Berl) 1996; 124:226–230.
  29. Reid S, Chalder T, Cleare A, Hotopf M, Wessely S. Chronic fatigue syndrome. BMJ 2000; 320:292–296.
  30. Kupfer DJ, Spiker DG, Coble PA, Neil JF, Ulrich R, Shaw DH. Sleep and treatment prediction in endogenous depression. Am J Psychia- try 1981; 138:429–434.
  31. Argyropoulos SV, Hicks JA, Nash JR, et al. Redistribution of slow wave activity of sleep during pharmacological treatment of depression with paroxetine but not with nefazodone. J Sleep Res 2009; 18:342–348.
  32. Stein DJ, Lopez AG. Effects of escitalopram on sleep problems in patients with major depression or generalized anxiety disorder. Adv Ther 2011; 28:1021–1037.
  33. Ehlers CL, Havstad JW, Kupfer DJ. Estimation of the time course of slow-wave sleep over the night in depressed patients: effects of clo- mipramine and clinical response. Biol Psychiatry 1996; 39:171–181.
  34. Czarny MJ, Arthurs E, Coffie DF, et al. Prevalence of antidepressant prescription or use in patients with acute coronary syndrome: a systematic review. PLoS One 2011; 6:e27671.
  35. Zuidersma M, Ormel J, Conradi HJ, de Jonge P. An increase in depressive symptoms after myocardial infarction predicts new cardiac events irrespective of depressive symptoms before myocardial infarction. Psychol Med 2012; 42:683–693.
  36. van Noord C, Straus SM, Sturkenboom MC, et al. Psychotropic drugs associated with corrected QT interval prolongation. J Clin Psycho- pharmacol 2009; 29:9–15. 
    US Food and Drug Administration (FDA). FDA Drug Safety Communication: abnormal heart rhythms associated with high doses of Celexa (citalopram hydrobromide). http://www.fda.gov/Drugs/ DrugSafety/ucm269086.htm. Accessed August 25, 2013.
  37. Lespérance F, Frasure-Smith N, Koszycki D, et al; CREATE Investigators. Effects of citalopram and interpersonal psychotherapy on depression in patients with coronary artery disease: the Canadian Cardiac Randomized Evaluation of Antidepressant and Psychothera- py Efficacy (CREATE) trial. JAMA 2007; 297:367–379.
  38. O’Connor CM, Jiang W, Kuchibhatla M, et al; SADHART-CHF Investigators. Safety and efficacy of sertraline for depression in patients with heart failure: results of the SADHART-CHF (Sertraline Against Depression and Heart Disease in Chronic Heart Failure) trial. J Am Coll Cardiol 2010; 56:692–699.
  39. Glassman AH, O’Connor CM, Califf RM, et al; Sertraline Antidepressant Heart Attack Randomized Trial (SADHEART) Group. Sertraline treatment of major depression in patients with acute MI or unstable angina. JAMA 2002; 288:701–709.
  40. Swenson JR, O’Connor CM, Barton D, et al; Sertraline Antidepressant Heart Attack Randomized Trial (SADHART) Group. Influence of depression and effect of treatment with sertraline on quality of life after hospitalization for acute coronary syndrome. Am J Cardiol 2003; 92:1271–1276.
  41. Strik JJ, Honig A, Lousberg R, et al. Efficacy and safety of fluoxetine in the treatment of patients with major depression after first myo- cardial infarction: findings from a double-blind, placebo-controlled trial. Psychosom Med 2000; 62:783–789.
  42. Honig A, Kuyper AM, Schene AH, et al; MIND-IT investigators. Treatment of post-myocardial infarction depressive disorder: a ran- domized, placebo-controlled trial with mirtazapine. Psychosom Med 2007; 69:606–613.