Sayta giriş  Hesab

Cırılmış abdominal aortanın (AAA) anevrizması 

Ədəbiyyat siyahısının son yenilənmə tarixi: sentyabr 2012-ci il. Məqalənin son yenilənmə tarixi: iyun
2013-cü il.  Məqalənin növbəti yenilənmə tarixi: sentyabr 2016-cı il. 

GİRİŞ.

Abdominal aortanın anevrizmasının cırılması ölümlə nəticələnən bir ağırlaşmadır. Anevrizmanın cırılması dedikdə qanaxmanın anevrizma divarından xaricdə müəyyən edilməsi başa düşülür. Anevrizmaların planlı şəkildə (yəni təcili tədbir kimi deyil) müalicəsi mortalite və morbidlik baxımından daha yaxşı nəticələr verir. Lakin, intensiv terapiya və cərrahi texnikanın inkişafına baxmayaraq cırılmış abdominal aortanın anevrizması nəticəsində ölüm halları yenə də çox yüksək həddə qalmaqdadır. Cərrahi müdaxilənin endovaskulyar metodla və ya EVAR (endovascular aneurism repair və ya anevrizmanın endovaskulyar metodla bərpası) texnikası ilə bərpası daha yaxşı nəticələr əldə etməyə imkan verir. Düzdür nəzərə almaq lazımdır ki, təcili və ya təxirəsalınmaz hallarda endoqraftın (aortal konduitin) qoyulması çox zaman mümkün deyil.

           

 

EPİDEMİOLOGİYA.

Müxtəlif ölkələrdə abdominal aortanın anevrizmasının cırılması hallarının sayı müxtəlifdir. Məsələn, ABŞ-da hər il 12.000-15.000 xəstədə anevrizmanın cırılması müşahidə edilir. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, cırılmış aorta anevrizması hallarını əks etdirən istənilən rəsmi rəqəm həm ABŞ-da, həm də digər ölkələrdə, xüsusilə Azərbaycanda, vəziyyəti tam əks etdirmir. Məsələ burasındadır ki, anevrizmanın daha çox yaşlı xəstələrdə müşahidə edilməsi (onlar ya ahıl yaşlarında həkimə getməyin məqsədə uyğun olmadığını zənn edir və ya cərrahi müdaxilədən əksər hallarda imtina edir) və anevrizmanın partlaması nəticəsində ölümün tez baş verməsi və qohumların autopsiyadan imtina etməsi, abdominal aortanın anevrizmasının cırılması hallarının dəqiq sayını bilmək mümkün deyildir.

Araşdırmalara göstərmişdir ki, son illər ərzində kişilər arasında AAA-nın cırılması halları xeyli azalmışdır. Buna səbəb ilk növbədə əksər inkişaf etmiş ölkələrdə siqaret çəkən əhalinin azalması, habelə erkən diaqnostikanın aparılması ilə müvafiq xəstələrdə erkən bərpanın aparılmasıdır. Lakin, təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, qadınlar arasında cırılmış AAA hallarının sayı azalmamışdır.

 

CIRILMANIN FİZİOLOGİYASI.

Anevrizmanın cırılması onu təşkil edən aorta divarının tədricən daha da zəifləməsi, incəlməsi və mövcud və ya artan təzyiqə dözməməsindən irəli gəlir. Autopsiyalar göstərmişdir ki, AAA-nın cırılması daha çox damarın arxa divarında baş verir. Burada qeyd etmək lazımdır ki, anevrizmanın cırılması səbəbindən qanaxmanın baş verməsi tərəfi xəstədə müəyyən edilən kliniki simptomlarla uzlaşa bilir. Belə ki, əgər anevrizmanın cırılması böyrək arteriyasına yaxın baş verirsə, xəstələr bel və ya yan yan tərəflərində olan ağrıdan şikayət edir. Əgər cırılma aortanın iliak arteriyalara bifurkasiyasına yaxın baş veribsə, bu zaman lumbar sinirin qıcıqlanması səbəbindən xəstələr əsasən qasıq zonasında ağrıdan şikayətlənir.

Əlavə olaraq qeyd etmək olar ki, AAA-nın cırılması aorta divarında olan hüceyrədən kənar matriksin parçalanması, iltihablı infiltratın toplanması və artan proteolizis əsasnda aorta divarının zəifləməsindən irəli gəlir. Burada müvafiq proteolitik fermentlər (metalloproteinazalar MMP-lar) tərəfindən elastinin fraqmentasiyası da xüsusi rol oynayır. Araşdırmalara göstərir ki. qanda MMP-lərin səviyyəsinin artması anevrizmanın diametrinin artması və ümumiyyətlə pis proqnozla əlaqəlidir.

 

CIRILMA İLƏ BAĞLI FAKTORLAR.

AAA-nın cırılması ilə bağlı risk faktorlara anevrizmanın ölçüsünün artması, anevrizmanın böyüməsi sürəti, qadın cinsi, siqaretdən istifadə və pis tənzimlənən arteriyal qan təzyiqi aiddir.

 

KLİNİKA.

AAA-nın cırılması nəticəsində xəstələrdə müşahidə edilən simptomlar və onların yaranması vaxtı müxtəlifdir. Xəstələrin bir qismi anevrizmanın cırılmasınadək, onlarda AAA-nın olmasından ümumiyyətlə xəbərsiz ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, təcili tibbi yardım müəssisələrinə anevrizmanın cırılması diaqnozu ilə qəbul edilən xəstələrin 20-30% onlarda AAA-nın olmasından xəbərsiz olur. AAA-nın cırılması səbəbindən müşahidə edilən simptomlar və əlamətlər çox zaman aydın müəyyən edilməsinə baxmayaraq, bəzi xəstələrdə AAA-nın cırılmasını erkən olaraq təyin etmək çətinləşmiş olur. Məsələn, anevrizmanın retroperiton boşluğuna cırılması nəticəsində baş verən simptomlar və əlamətlər, bəzi xəstələr tərəfindən digər səbəblərə yozulur və nəticədə xəstələr tibbi yardıma gec müraciət etmiş olur. Eyni zamanda xəstələrin həkimə müraciətindən sonra da AAA-nın cırılmasına işarə edən simptomlar bəzən böyrək sancısı, divertikulit, mədəbağırsaq qanaxması, işemik bağırsaq və ya daxili orqanın perforasiyası ilə qarışıq salına bilər.

 

Klassik triada (üçlük).

Fiziki müayinədə hipotenziya, kəskin ağrı və döyünən abdominal kütlə ilə xarakterizə olunan klassik üçlük təxminən 50% xəstələrdə müşahidə edilir. Döyünən abdominal kütlə isə 60% xəstələrdə müəyyən edilə bilər və düzgün diaqnostika üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Araşdırmalardan məlumdur ki, xəstələrin təxminən 45%-da abdominal ağrı, 20%-da ürək bulanması və qusma, 30% isə bayılma və ya "özündən getmə" və ya huşun itirilməsi halları müəyyən edilir.

 

Əvvəl EVAR olunmuş xəstələr.

Əvvəllər abdominal aortanın anevrizması səbəbindən EVAR yəni endovaskulyar metoda anevrizmanın bərpası proseduruna məruz qalmış xəstələrdə anevrizmanın cırılması ehtimalı təxminən 1% bərabərdir. Əvvəllər EVAR olunmuş xəstələrin kliniki təqdimatı ilk dəfə baş verən abdominal aortanın anevrizmasının cırılması ilə daxil olan xəstələrin təqdimatı ilə eynidir. EVAR olunmuş xəstələrdə anevrizmanın cırılması əsasən daxili sızmanın davam etməsi səbəbindən anevrizma kisəsi daxili təzyiqin artması ilə əlaqədardır.

Digər simptomlar.

Cırılmış abdominal aortanın anevrizması səbəbindən kəskin qan itkisi nəticəsində 25%-a yaxın xəstələrdə miokardın infarktı baş verə bilər. Aortanın anevrizmasının ətraf venoz strukturların daxilinə açılması (məs., aşağı boş vena, qalça venası, və ya sol böyrək venası) nəticəsində arterio-venoz fistula yarana bilər ki, bu da ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər. AAA-nın cırılması nəticəsində bəzi xəstələrdə hematuriya, qasıq zonasında ağrı və ya qasıq kanalında qəfl yırtığın baş verməsi müşahidə edilə bilər. Qəfl yırtıq abdominal boşluq daxilində təzyiqin artması ilə əlaqədardır.

 

 

FİZİKİ MÜAYİNƏ.

Abdominal ağrı və ya böyründə ağrısı olan xəstələrin hamısında fiziki müayinə aparılmalıdır. AAA-nın cırılması baş vermiş xəstələrin əksəriyyətində hipovolemiya səbəbindən sinus taxikardiyası müşahidə edilir. Xəstələrin çoxunda qarının gərginliyi və döyünən abdominal kütlə aşkar edilir. Bütün xəstələrdə damarların, o cümlədən, karotid, radial, femoral və pedal arteriyaların detallı müayinəsi aparılmalıdır. Cırılmış AAA olan xəstələrdə radial və karotid arteriyalarda nəbz eyni olmalıdır. Asimmetriya daha çox aortanın döş qəfəsində olan hissəsinin patologiyasına (məs., aortanın laylanması) dəlalət edir. Xəstələrdə hipotenziyanın və həmçinin mövcud periferik arteriyaların aterosklerozunun dərəcəsindən asılı olaraq, femoral və ya pedal arteriyalarda nəbz müəyyən edilməyə də bilər. Əgər femoral, pedal və posterior tibialis arteriyalarında nəbz müəyyən edilmirsə, bu zaman əldə daşınan Doppler cihazı ilə aşağı ətrafların qan dövranı bir daha müayinə edilməlidir. Əgər aşağı ətraf damarlarında nəbz müəyyən edilirsə, həmin damarlar üzərində xüsusi markirovka aparılmalıdır ki, onların davamlı monitorinqi mümkün olsun.

 

 

XƏSTƏLƏRİN İLKİN MÜAYİNƏ VƏ MÜALİCƏSİ.

AAA-nın cırılması ilə bağlı müayinə edilən xəstənin ilkin müayinəsi xəstənin hemodinamik vəziyyətindən asılı olaraq aparılır. İlk növbədə bütün xəstələrə ən azı iki iri diametrli periferik venoz kateterlər qoyulur və xəstənin kliniki vəziyyətindən asılı olaraq maye infuziyası və ya dərmanların verilməsi başlanır. Periferik venoz çıxış əldə etməklə yanaşı laborator analizlər üçün (qanın ümumi analizi, metabolik panel, koaquloqramma, qaraciyərin funksional paneli və qan tranfuziyası üçün qan qrupu və rezusun təyini) qan əldə edilməlidir. Əgər xəstənin əməliyyata götürülərək anevrizmanın bərpası planlaşdırılırsa, bu zaman bir neçə vahid pQQH (paketləşdirilmiş qırmızı qan hüceyrələri və ya eritrositar kütlə) əl altında saxlanılır ki, əməliyyat zamanı xəstəyə köçürülsün.

Hemodinamik cəhətdən qeyri-stabil xəstələr: Məlum olan AAA-nın cırılması  simptomları ilə (hipotenziya, bel və ya böyründə ağrı, döyünən abdominal kütlə) daxil olan və hemodinamikası qeyri-stabil olan xəstələr dərhal əməliyyat otağına aparılır və orada qanaxma kontrol edilir və anevrizmanın operativ müalicəsi aparılır. Əməliyyat otağına aparılarkən, xəstələrdə sistolik AQT-nin 80-100 mm c.s. civarında saxlanmasına icazə verilir (icazəli hipotenziya). Bu cür yanaşma qanaxmanın həcmini azalda və həmçinin aortanın cırılmasının davam etməsinin qarşısını ala bilər. Xəstələrdə ağrının kontrolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, lakin bütün hallarda xəstənin tam huşunda saxlanması vacibdir.

Hemodinamik cəhətdən qeyri-stabil olan və anamnezdən AAA-nın olması dəqiq məlum olmayan xəstələrdə cərrahi müdaxilədən öncə dəqiqləşdirici radioloji görüntüləmənin aparılması ideal yanaşmadır, lakin tələb olunmur. Getdikcə geniş yayılmış FAST (travma zamanı ultrasonoqrafiya ilə fokuslu müayinə) ilə xəstənin müayinəsi və abdominal aortanın diametrinin təyin edilməsi əksər hallarda kifayət edir. Əksər hallarda xəstənin yatağında və ya əməliyyat otağında US müayinəsi ilə anevrizmanın olduğunu təsdiq etmək kifayət edir və bu cür yanaşma xəstənin tələb etdiyi təcili təxirəsalınmaz müalicəsində lazımsız gecikmələrin qarşısını alır. US müayinəsində bəzən retroperitoneal hematoma da görünə bilər, lakin anevrizmanın cırıldığı yerin müəyyən edilməsi adətən mümkün olmur. Ümumiyyətlə, əgər abdominal, bel və ya böyründə ağrı və hipotenziyası olan xəstələrdə AAA diaqnozu qoyulursa, həmin xəstdə anevrizmanın cırılması baş verdiyi ciddi şəkildə nəzərdən keçirilməlidir.

Hemodinamik cəhətdən stabil olan xəstələr. AAA-nın cırılması ehtimal edilən lakin hemodinamikası stabil olan xəstələrdə anevrizmanın cırılmasını təsdiq etmək üçün tələb olunan görüntüləmə müayinələri aparılmalıdır. Görüntüləmənin əsas məqsədi həm anevrizmanın olduğunu təsdiq etmək, həm də abdominal ağrı və hipotenziyanın digər səbəblərini istisna etməkdir. Bundan əlavə görüntüləmə endovaskulyar müalicənin aparılmasının mümkün olub olmamasını da təyin etməyə yardımçı ola bilər. AAA-nın cırılması ehtimal edilən və hemodinamikası stabil olan xəstlərdə KT görüntüləməsi ən müvafiq radioloji müayinə metodudur. KT həm sürətli, həm də patologiyanın müəyyən edilməsi baxımından xeyli yüksək həssaslığa malikdir. Digər görüntüləmə metodları anevrizmanın müəyyən edilməsinə yardımçı olsalar belə, AAA-nın cırılmasının mayinəsində oynadıqları rol çox aşağıdır.

Kompüter tomoqrafiyası. AAA-nın cırılması diaqnozunu təsdiq etmək üçün İV kontrast adətən tələb olunmur. Lakin, iri tibb mərkəzlərində adətən İV kontrastlı KT və ya hətta KT Angioqrafiya istifadə edilir. Bu metodların istifadəsi nəticəsində əldə olunan görüntülər anevrizmanın endovaskulyar bərpasının mümkünlüyü hallarında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Yuxarıda təsvir edilmiş simptomların başlanmasından 1 saatdan çox vaxt keçdikdə, KT görüntüləməsində anevrizmanın cırılması xüsusiyyətlərini təyin etmək çətinlik təşkil etmir. KT görüntüləməsində AAA-nın cırılmasına dəlalət edən xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarətdir:

  • Retroperitoneal hematoma
  • Aortanın divarının dəqiq müəyyən edilməməsi
  • Retroperiton boşluqda qeyri-spesifik zolaqlı görüntülər
  • Aorta və ətraf toxuma arasında piy qatının itməsi
  • Kontrastın ekstravazasiyası (yəni damardan xaricə sızması) (əgər İV kontrast istifadə edilibsə).

 

Bəzi hallarda AAA və abdominal ağrısı olan xəstələrin KT görüntüləməsində yuxarıda qeyd edilən əlamətlər müəyyən edilməyə də bilər. Eyni zaman qeyd etmək lazımdır ki, abdominal KT-də qeyri-stabil anevrizmalarla əlaqədar digər əlavə tapıntılar müşahidə edilə bilər, məsələn:

  • aorta daxilində hematomanın aypara şəkilində laylanması,
  • aorta divarının kalsifikasiyasında fasilənin müəyyən edilməsi,
  • aortanın divar səthindən qabarıqların müəyyən edilməsi,
  • onurğa fəqərəsinin cisminin aorta ilə sankı örtülməsi,
  • aorta divarının qeyri-düzgün olması.

 

Şəkil. KT görüntüləməsində abdominal aortanın böyük anevrizması.

 

Şəkil. KT görüntüləməsində abdominal aortanın anevrizması. Görüntüdə sarı oxla - anevrizmanın kisəsi göstərilib. 

 

Şəkil. Soldakı KT görüntüsündə kiçik ölçülü AAA göstərilib və mənfəzində tromb qeyd edilmir. Sağdakı KT görüntüsündə böyük ölçülü və mənfəzində aorta divarını örtən tromb (sarı oxla işarələnib) qeyd edilir. 

 

 

Endovaskulyar bərpa üçün uyğunluğu - Əksər hallarda abdominal KT vasitəsilə cırılmış infrarenal AAA-nın anatomik cəhətdən endovaskulyar bərpasının mümkünlüyünü təyin etmək olur. Təcrübədən bəllidir ki, xəstələrin təxminən 50%-da  endovaskulyar bərpa anatomik xüsusiyyətlərə görə mümkün olmur. Cırılmış AAA-ı olan xəstələrdə infrarenal aortanın böyrək arteriyaları səviyyəsindəki diametri >32 mm (diametr böyük olduqda aortanın boğazı ilə endovaskulyar stent arasında sıx bitişmənin əldə edilməsi çətinləşir və bu da sızmaya şərait yaradır) və ya aorta boğazının uzunluğunun <5-10 mm olan xəstələrdə EVAR prosedurunun aparılması məqsədə uyğun deyil.

 

 

ANEVRİZMANIN MÜALİCƏSİ.

Cırılmış AAA nəticəsində mortalite çox yüksəkdir və müalicə olunmadan xəstələrin ölümü demək olar ki, dəqiqələr-saatlar ərzində baş verə bilər. Ölüm əsasən xeyli miqdarda qan itkisi və miokardın infarktı səbəbindən baş verir. Bəzi hallarda abdominal aortanın anevrizması cırılır, lakin cırılma və qanaxma prosesi ətraf strukturlar tərəfindən kompressiya və ya aortada təzyiqin aşağı düşməsi nəticəsində dayanmış olur. Çox nadir hallarda həmin xəstələrin sağ qalmasına dair məlumatların olmasına baxmayraq, həmin xəstələrin əməliyyat olunmaması demək olar ki, əksər hallarda 1 həftə ərzində ölümə səbəb olur.

Endovaskulyar endoprotezləşmənin geniş yayılmadığı və bir çox xəstəxanalarda buna imkanların olmadığından, cırılmış AAA-nın müalicəsi daha çox açıq əməliyyat yolu ilə aparılır.

Açıq əməliyyatla müqayisədə endovaskulyar müalicə morbidliyi və mortaliteni azaltmış olur. Digər tərəfdən açıq əməliyyat baxımından proqnozu pis olan xəstələrdə (yuxarı yaşlı, hemoqlobinin <9.0 olan, xeyli yanaşı xəstəlikləri olanlarda) endovaskulyar protezləşmə daha optima müalicə metodu hesab edilir.

 

  

 

Proqnoza təsir edən faktorlar — Aşağıdakı faktorlar açıq əməliyyat aparıldıqda yüksək mortalite ilə əlaqələndirilir: sistolik AQT<80 olmaqla hipotenziya, yaşı >80-dan yuxarı, ürəyin dayanması, huşun itməsi, kreatinin qanda miqdarının >1.3 olması, ürəyin işemik xəstəliyi, qadın cinsi və hemoqlobinin <9.0 q/dL olması.

Morbidlik və mortalite — Hospitalaqədərki qayğı, ürək-damar anesteziyası, intensiv reanimasiyada əldə olunmuş irəlliləyişlərə baxmayaraq, cırılmış AAA-nın səbəbindən cərrahi mortalite (yəni xəstəxanaya çatdırılan və əməliyyata götürülən xəstələr arasında ölüm faizi) çox az dəyişmiş və 30-50% təşkil edir. Anevrizmanın cırılması nəticəsində evdə ölən və ya xəstəxanaya çatanadək ölən xəstələr də nəzərə alınsa mortalite 90%-dan da yuxarı olur.

 

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.

  • Abdominal aortanın anevrizmasının cırılması ölümlə nəticələnən bir ağırlaşmadır. Anevrizmanın cırılması dedikdə qanaxmanın anevrizma divarından xaricdə müəyyən edilməsi başa düşülür. Anevrizmaların planlı şəkildə (yəni təcili tədbir kimi deyil) müalicəsi mortalite və morbidlik baxımından daha yaxşı nəticələr verir. Lakin, intensiv terapiya və cərrahi texnikanın inkişafına baxmayaraq cırılmış abdominal aortanın anevrizması nəticəsində ölüm halları yenə də çox yüksək həddə qalmaqdadır.
  • Anevrizmanın cırılması onu təşkil edən aorta divarının tədricən daha da zəifləməsi, incəlməsi və mövcud və ya artan təzyiqə dözməməsindən irəli gəlir. Autopsiyalar göstərmişdir ki, AAA-nın cırılması daha çox damarın arxa divarında baş verir. Burada qeyd etmək lazımdır ki, anevrizmanın cırılması səbəbindən qanaxmanın baş verməsi tərəfi xəstədə müəyyən edilən kliniki simptomlarla uzlaşa bilir. Belə ki, əgər anevrizmanın cırılması böyrək arteriyasına yaxın baş verirsə, xəstələr bel və ya yan yan tərəflərində olan ağrıdan şikayət edir. Əgər cırılma aortanın iliak arteriyalara bifurkasiyasına yaxın baş veribsə, bu zaman lumbar sinirin qıcıqlanması səbəbindən xəstələr əsasən qasıq zonasında ağrıdan şikayətlənir.
  • Fiziki müayinədə hipotenziya, kəskin ağrı və döyünən abdominal kütlə ilə xarakterizə olunan klassik üçlük təxminən 50% xəstələrdə müşahidə edilir. Döyünən abdominal kütlə isə 60% xəstələrdə müəyyən edilə bilər və düzgün diaqnostika üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Araşdırmalardan məlumdur ki, xəstələrin təxminən 45%-da abdominal ağrı, 20%-da ürək bulanması və qusma, 30% isə bayılma və ya "özündən getmə" və ya huşun itirilməsi halları müəyyən edilir.
  • AAA-nın cırılması ilə bağlı müayinə edilən xəstənin ilkin müayinəsi xəstənin hemodinamik vəziyyətindən asılı olaraq aparılır. İlk növbədə bütün xəstələrə ən azı iki iri diametrli periferik venoz kateterlər qoyulur və xəstənin kliniki vəziyyətindən asılı olaraq maye infuziyası və ya dərmanların verilməsi başlanır. Periferik venoz çıxış əldə etməklə yanaşı laborator analizlər üçün (qanın ümumi analizi, metabolik panel, koaquloqramma, qaraciyərin funksional paneli və qan tranfuziyası üçün qan qrupu və rezusun təyini) qan əldə edilməlidir. Əgər xəstənin əməliyyata götürülərək anevrizmanın bərpası planlaşdırılırsa, bu zaman bir neçə vahid pQQH (paketləşdirilmiş qırmızı qan hüceyrələri və ya eritrositar kütlə) əl altında saxlanılır ki, əməliyyat zamanı xəstəyə köçürülsün.
  • Məlum olan AAA-nın cırılması  simptomları ilə (hipotenziya, bel və ya böyründə ağrı, döyünən abdominal kütlə) daxil olan və hemodinamikası qeyri-stabil olan xəstələr dərhal əməliyyat otağına aparılır və orada qanaxma kontrol edilir və anevrizmanın operativ müalicəsi aparılır. Əməliyyat otağına aparılarkən, xəstələrdə sistolik AQT-nin 80-100 mm c.s. civarında saxlanmasına icazə verilir (icazəli hipotenziya). Bu cür yanaşma qanaxmanın həcmini azalda və həmçinin aortanın cırılmasının davam etməsinin qarşısını ala bilər. Xəstələrdə ağrının kontrolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, lakin bütün hallarda xəstənin tam huşunda saxlanması vacibdir.
  • AAA-nın cırılması ehtimal edilən lakin hemodinamikası stabil olan xəstələrdə anevrizmanın cırılmasını təsdiq etmək üçün tələb olunan görüntüləmə müayinələri aparılmalıdır. Görüntüləmənin əsas məqsədi həm anevrizmanın olduğunu təsdiq etmək, həm də abdominal ağrı və hipotenziyanın digər səbəblərini istisna etməkdir. Bundan əlavə görüntüləmə endovaskulyar müalicənin aparılmasının mümkün olub olmamasını da təyin etməyə yardımçı ola bilər. AAA-nın cırılması ehtimal edilən və hemodinamikası stabil olan xəstlərdə KT görüntüləməsi ən müvafiq radioloji müayinə metodudur.
  • Cırılmış AAA nəticəsində mortalite çox yüksəkdir və müalicə olunmadan xəstələrin ölümü demək olar ki, dəqiqələr-saatlar ərzində baş verə bilər. Ölüm əsasən xeyli miqdarda qan itkisi və miokardın infarktı səbəbindən baş verir. Bəzi hallarda abdominal aortanın anevrizması cırılır, lakin cırılma və qanaxma prosesi ətraf strukturlar tərəfindən kompressiya və ya aortada təzyiqin aşağı düşməsi nəticəsində dayanmış olur. Çox nadir hallarda həmin xəstələrin sağ qalmasına dair məlumatların olmasına baxmayraq, həmin xəstələrin əməliyyat olunmaması demək olar ki, əksər hallarda 1 həftə ərzində ölümə səbəb olur.
  • Aşağıdakı faktorlar açıq əməliyyat aparıldıqda yüksək mortalite ilə əlaqələndirilir: sistolik AQT<80 olmaqla hipotenziya, yaşı >80-dan yuxarı, ürəyin dayanması, huşun itməsi, kreatinin qanda miqdarının >1.3 olması, ürəyin işemik xəstəliyi, qadın cinsi və hemoqlobinin <9.0 q/dL olması.

 

 

BİBLİOQRAFİYA.

  1. Blanchard JF, Armenian HK, Friesen PP. Risk factors for abdominal aortic aneurysm: results of a case-control study. Am J Epidemiol. Mar 15 2000;151(6):575-83. [Medline].
  2. Lederle FA, Johnson GR, Wilson SE, Chute EP, Littooy FN, Bandyk D, et al. Prevalence and associations of abdominal aortic aneurysm detected through screening. Aneurysm Detection and Management (ADAM) Veterans Affairs Cooperative Study Group. Ann Intern Med. Mar 15 1997;126(6):441-9. [Medline].
  3. Wassef M, Baxter BT, Chisholm RL, Dalman RL, Fillinger MF, Heinecke J, et al. Pathogenesis of abdominal aortic aneurysms: a multidisciplinary research program supported by the National Heart, Lung, and Blood Institute. J Vasc Surg. Oct 2001;34(4):730-8. [Medline].
  4. [Guideline] U.S. Preventive Services Task Force. Screening for abdominal aortic aneurysm: recommendation statement. Ann Intern Med. Feb 1 2005;142(3):198-202. [Medline]. [Full Text].
  5. Guirguis-Blake JM, Beil TL, Senger CA, Whitlock EP. Ultrasonography screening for abdominal aortic aneurysms: a systematic evidence review for the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med. Mar 4 2014;160(5):321-9. [Medline].
  6. Svensjö S, Björck M, Gürtelschmid M, Djavani Gidlund K, Hellberg A, Wanhainen A. Low prevalence of abdominal aortic aneurysm among 65-year-old Swedish men indicates a change in the epidemiology of the disease. Circulation. Sep 6 2011;124(10):1118-23. [Medline].
  7. Majumder PP, St Jean PL, Ferrell RE, Webster MW, Steed DL. On the inheritance of abdominal aortic aneurysm. Am J Hum Genet. Jan 1991;48(1):164-70. [Medline]. [Full Text].
  8. Tilson MD, Ozsvath KJ, Hirose H, Xia S. A genetic basis for autoimmune manifestations in the abdominal aortic aneurysm resides in the MHC class II locus DR-beta-1. Ann N Y Acad Sci. Nov 18 1996;800:208-15.[Medline].
  9. Ambler GK, Gohel MS, Mitchell DC, Loftus IM, Boyle JR. The Abdominal Aortic Aneurysm Statistically Corrected Operative Risk Evaluation (AAA SCORE) for predicting mortality after open and endovascular interventions. J Vasc Surg. Jun 28 2014;[Medline].
  10. Von Allmen RS, Powell JT. The management of ruptured abdominal aortic aneurysms: screening for abdominal aortic aneurysm and incidence of rupture. J Cardiovasc Surg (Torino). Feb 2012;53(1):69-76.[Medline].
  11. Anjum A, von Allmen R, Greenhalgh R, Powell JT. Explaining the decrease in mortality from abdominal aortic aneurysm rupture. Br J Surg. May 2012;99(5):637-45. [Medline].
  12. Daly KJ, Torella F, Ashleigh R, McCollum CN. Screening, diagnosis and advances in aortic aneurysm surgery. Gerontology. Nov-Dec 2004;50(6):349-59. [Medline].
  13. Blaivas M, Theodoro D. Frequency of incomplete abdominal aorta visualization by emergency department bedside ultrasound. Acad Emerg Med. Jan 2004;11(1):103-5. [Medline].
  14. Bobadilla JL, Suwanabol PA, Reeder SB, Pozniak MA, Bley TA, Tefera G. Clinical implications of non-contrast-enhanced computed tomography for follow-up after endovascular abdominal aortic aneurysm repair. Ann Vasc Surg. Nov 2013;27(8):1042-8. [Medline].
  15. Clarençon F, Di Maria F, Cormier E, Gaudric J, Sourour N, Gabrieli J, et al. Comparison of intra-aortic computed tomography angiography to conventional angiography in the presurgical visualization of the Adamkiewicz artery: first results in patients with thoracoabdominal aortic aneurysms. Neuroradiology. Oct 2 2013;[Medline].
  16. Brewster DC, Cronenwett JL, Hallett JW Jr, Johnston KW, Krupski WC, Matsumura JS. Guidelines for the treatment of abdominal aortic aneurysms. Report of a subcommittee of the Joint Council of the American Association for Vascular Surgery and Society for Vascular Surgery. J Vasc Surg. May 2003;37(5):1106-17.[Medline].
  17. The UK Small Aneurysm Trial Participants. Mortality results for randomized controlled trial of early elective surgery or ultrasonographic surveillance for small abdominal aortic aneurysms. Lancet. 1998;353:1649-55.
  18. Lederle FA, Wilson SE, Johnson GR, Reinke DB, Littooy FN, Acher CW, et al. Immediate repair compared with surveillance of small abdominal aortic aneurysms. N Engl J Med. May 9 2002;346(19):1437-44.[Medline].
  19. Fillinger MF, Raghavan ML, Marra SP, Cronenwett JL, Kennedy FE. In vivo analysis of mechanical wall stress and abdominal aortic aneurysm rupture risk. J Vasc Surg. Sep 2002;36(3):589-97. [Medline]. [Full Text].
  20. Parodi JC, Palmaz JC, Barone HD. Transfemoral intraluminal graft implantation for abdominal aortic aneurysms. Ann Vasc Surg. Nov 1991;5(6):491-9. [Medline].
  21. Reichart M, Geelkerken RH, Huisman AB, van Det RJ, de Smit P, Volker EP. Ruptured abdominal aortic aneurysm: endovascular repair is feasible in 40% of patients. Eur J Vasc Endovasc Surg. Nov 2003;26(5):479-86. [Medline].
  22. Schanzer A, Greenberg RK, Hevelone N, et al. Predictors of abdominal aortic aneurysm sac enlargement after endovascular repair. Circulation. Jun 21 2011;123(24):2848-55. [Medline].
  23. Tan JW, Yeo KK, Laird JR. Food and Drug Administration-approved endovascular repair devices for abdominal aortic aneurysms: a review. J Vasc Interv Radiol. Jun 2008;19(6 Suppl):S9-S17. [Medline].
  24. United Kingdom EVAR Trial Investigators. Greenhalgh RM, Brown LC, Powell JT, Thompson SG, Epstein D, Sculpher MJ. Endovascular versus open repair of abdominal aortic aneurysm. N Engl J Med. May 20 2010;362(20):1863-71. [Medline].