GİRİŞ.
Solitar (yalnız) Ağciyər Düyünü (SAD) geniş yayılmış kliniki problemdir. Bu problemlə daha çox radioloqlar üzləşir. Lakin digər səbəblərdən aparılmış görüntüləmədə ağciyər düyünü müəyyən edildikdə, xəstələr əsasən ailə həkimləri, terapevtlər və həmçinin cərrahlara üz tutur. Ağciyər düyünləri adətən bəsit rentgen filmində və ya KT görüntüləməsində müəyyən edilir. Görüntüləmədə müəyyən edilmiş ağciyər düyünü ilə bağlı yaranan ilk sual isə onun bədxassəli, yoxsa xoşxassəli olmasıdır. Belə ki, bu cavabdan asılı olaraq, xəstənin müayinə və müalicəsi aparılacaqdır.
Şəkil. Solitar (yalnız) Ağciyər Düyünü. Döş boşluğunun Bəsit Rentgen filmi. Doş boşluğunun KT görüntüsü. (fərqli xəstələrin görüntüləri)
TƏRİF VƏ TERMİNOLOGİYA.
Solitar Ağciyər Düyünü dedikdə ağciyər parenximası daxilində yerləşən və hər tərəfdən ağciyər parenximası ilə əhatə olunan ocaq (düyün) başa düşülür. Düyünün ölçüsü 3 sm-dən çox olduqda isə ona kütlə və ya törəmə deyilir.
Bütöv düyün: Radioloji KT görüntüləməsində arxasında ağciyər parenximasını gizlədən (yəni ağciyər parenximası görünməyən) düyünlərə bütöv düyünlər deyilir.
Qismən-bütöv düyün. Radioloji KT görüntüləməsində düyünün arxasında ağciyər parenximası qismən görünürsə, həmin düyünlərə qismən-bütöv düyünlər deyilir.
Bütöv olmayan düyünlər. Radioloji KT görüntüləməsində arxasında ağciyər parenximası tam görünən düyünlərə isə bütöv olmayan düyünlər deyilir.
DİFFERENSİAL DİAQNOSTİKA.
SAD-in səbəbləri xoşxassəli və ya bədxassəli ola bilər.
Maliqnant və ya bədxassəli etioloji səbəblər. SAD-nün bədxassəli səbəbləri sırasında birincili ağciyər xərçəngi, karsinoid şişlər və digər orqanlardan ağciyərlərə metastazlar daha çox yayılmışdır.
- Birincili ağciyər xərçəngi. Birincili ağciyər xərçənginin istənilən növü solitar ağciyər düyünü kimi müəyyən edilə bilər. Adenokarsinoma çox hallarda məhz solitar ağciyər düyünü kimi müşahidə edilir. Adenokarsinoma və böyük hüceyrəli ağciyər karsinoması periferik ağciyər düyün kimi təyin edilir. Yastı hüceyrə karsinoması isə daha çox mərkəzi düyün kimi müşahidə edilir. Nadir hallarda limfomalar da SAD kimi çıxış edə bilər.
- Karsinoid şişlər. Karsinoid şişlər əsasən mərkəzi endobronxial törəmələr olur. Lakin, onların 20% periferiyada yerləşən SAD-lər olur.
- Metastatik kanser. Bədxassəli melnoma, sarkomalar və yoğun bağırsaq, süd vəzi, böyrək və xayaların xərçəngi ağciyərlərlə metastaz edərək SAD kimi müəyyən edilə bilər. Döş boşluğundan kənar bədxassəli şişi olan xəstələrdə aparılan radioloji görüntüləmədə müəyyən edilən SAD-in təxminən 25% metastaz olur. Lakin, nəzərə almaq lazımdır ki, ağciyərə olan metastazlar əksər hallarda çoxsaylı düyünlər kimi təyin edilir.

- İnfeksion qranulyoma. Xoşxassəli SAD-in 80%-ni infeksion qranulyomalar təşkil edir. Endemik göbələk (məs., histoplazmoz, koksidiomikoz) və mikobakteriyalar (vərəm və ya qeyri-vərəm mikobakteriyaları) SAD kimi təyin olunan infeksion qranulyomaların ən çox rast gəlinən səbəbləridir. Vərəm olmayan mikobakteriya səbəbindən inkişaf etmiş ağciyər düyünün dəqiq diaqnozu onun rezeksiyası aparılmadan qeyri-mümkün olur. Həmin düyünlər birincili ağciyər xərçəngi kimi nəzərdən keçirilir. AİDS və ya QİÇS olan xəstələrdə Pneumocystis jiorvecii infeksiyası da bəzən SAD kimi təyin oluna bilər və kavitasiya etmiş olur.
- Hamartomalar. Hamartomalar ağciyərin xoşxassəli törəmələri kimi nəzərdən keçirilir. SAD-lərinin təxminən 10%-ni məhz hamartomalar təşkil edir. Hamartomalar adətən orta yaşlı xəstələrdə müşahidə edilir, illərlə yavaş böyüyür və histoloji cəhətdən heterogen olur. Hamartomaların tərkibində qığırdaq (kalsifikasiyalarla), piy toxuması, əzələ, miksomatoz toxuma və fibroelastik toxuma müəyyən edilir. Hamartomalar döş boşluğunun rentgen filmlərində "popkorna" bənzər kalsifikasiya ilə müşahidə edilən SAD kimi təyin edilir. Düzdür bu cür xüsusiyyət hamartomaların cəmi 10% hallarında müəyyən edilir. Hamartomaların KT görüntüsü diaqnozun təsdiqlənməsinə xeyli yardım etmiş olur. Belə ki, KT görüntüsündə hamartomanı təşkil edən piy toxuması və kalsifikasiyalar təyin oluna bilər.
- Dirofilyariazis. İtlər arasında yayılmış ürək qrudu - Dirofilariya immitis - nadir hallarda olsa da, SAD-ə səbəb ola bilər. İtlərlə yanaşı Dirofilariya immitis həm də pişiklər, canavarlar və tülkülərin orqanizmində olur. Mikrofilyariyalar heyvanın qanından Aedes, Anophelex, Culex və Myzorhynchus ağcaqanadları tərəfindən transmissiya olunur. İnsan orqanizminə düşmüş larvalar ağciyərlərə embolizasiya olunur (larvalar insan orqanizmində yaşaya bilmir və ölür), burada isə ölü larvadan ifraz olunan antigenlər lokal iltihaba və nəticədə endarterit və qranulyomatoz reaksiyaya səbəb olur. Ağciyər Dirofilyariazis nəticəsində yaranmış düyünün SAD-in digər etioloji səbəblərindən fərqləndirmək çox çətin olur. Buna görə də, əksər hallarda həmin düyünlər ilkin olaraq ağciyər xərçəngi kimi qəbul edilir və rezeksiya olunmuş olur. Rezeksiyadan sonra Dirofiliarizis diaqnozu təsdiqləndikdən sonra isə əlavə terapiyaya ehtiyac olmur.
ÜMUMİ YANAŞMA.
SAD-nin müayinə və müalicəsinə ideal yanaşma imkan verməlidir ki, bütün maliqnizasiya olunmuş və ya bədxassəli düyünlər rezeksiya olunsun, lakin müalicə tələb etməyən xoşxassəli düyünlərin gərəksiz rezeksiyası aparılmasın. Təəssüf ki, bu meyarlara cavab verən ideal yanaşma mövcud deyil. Nəticədə isə iki fərqli yanaşma mövcud ola bilər:
- şübhəli olan bütün düyünlərin bədxassəli düyün olduğu qəbul edilərək doğrudan da bədxassəli düyünlərlə yanaşı xoşxassəli düyünlərin də rezeksiyası aparılır,
- ya da əskinə, xoşxassəli düyünlər kimi təyin edilən əksər düyünlər toxunulmaz qaldığı üçün xoşxassəli düyünə bənzəyən, lakin əslində bədxassəli olan düyünlərin də rezeksiyası aparılmamış olur.
Hazırda praktikada birinci yanaşmaya - bədxassəli düyünə bənzər bütün düyünlərin rezeksiyasına daha çox üstünlük verilir. Buna səbəb isə:
- T1N0M0 mərhələ 1A kiçik olmayan hüceyrəli ağciyər xərçənginin rezeksiyasından sonra xəstələr arasında 5 illik sağ qalma 70-80% olur. Halbuki, rezeksiya olunmamış ağciyər xərçəngi çox vaxt ölümlə nəticələnir.
- Erkən ağciyər xərçəngi və ya xoşxassəli düyünə görə ağciyərin rezeksiyası aparılan xəstələr arasında operativ mortalite (cərrahi əməliyyatla bağlı ölüm) <1%-dan da azdır.
SAD olan xəstələrin hamısında ilkin diaqnostik qiymətləndirilmə aparılır. Bu cür qiymətləndirilmə zamanı kliniki əlamətlər, düyünün radioloji xüsusiyyətləri, xəstəlik tarixçəsi və s. nəzərdən keçirilir və düyünün bədxassəli olması ehtimalı təyin edilir. SAD-nün bədxassəli olması ehtimalı yüksək hesab edildikdə, onun müalicəsi ilə bağlı müvafiq tədbirlər görülməlidir.
DİAQNOSTİK MÜAYİNƏ.
SAD olan bütün xəstələrin ilkin müayinəsində birinci addım SAD-nün olduğu görünən bəsit radioloji və ya KT görüntüsünün əvvəllər çəkilmiş rentgen filmləri və ya KT görüntüləri ilə müqayisəsinin aparılmasından ibarət olmalıdır.
Kliniki xüsusiyyətlər. Müəyyən edilmiş SAD-nün bədxassəli olması ehtimalını artıran xüsusiyyətlərə xəstənin yaşı və bir sıra risk faktorların olması aid edilir.
- Xəstənin yaşı. Xəstənin yaşı artdıqca, müəyyən edilmiş SAD-nin maliqnant olması ehtimalı daha yüksək olur. Məsələn, aparılmış araşdırmalardan məlum olmuşdur ki, 35-39 yaşlı xəstələrdə təyin edilmiş SAD-in yalnız 3%, 40-49 yaşlı xəstələr arasında 15% və 50-59 yaşlılar arasında 43% və 60 yaşdan yuxarı olan xəstələrdə isə SAD-nin 50%-i bədxassəli olur.
- Risk faktorlar. Siqaret çəkən xəstələrdə təyin olunan SAD-nün bədxassəli olmasına şübhə daha da yüksək olur. Buna səbəb isə siqaret çəkmə ilə birincili ağciyər xərçənginin yaranması arasında güclü əlaqənin olmasıdır. Ağciyər xərçənginə səbəb olan digər risk faktorlar (məs., azbestoza məruz qalma, nəsildə ağciyər xərçənginin olması, əvvəllər ağciyər və ya digər orqanda bədxassəli şişin olması) da mütləq nəzərə alınmalıdır.
Radioloji xüsusiyyətləri. Ağciyər düyünün bədxassəli olmasına dəlalət edən radioloji xüsusiyyətlərə onun ölçüsü, kənarları, kalsifikasiyası, sıxlığı, böyümə sürəti, metabolik aktivliyi və "tutqun şüşə" görüntüsü aid edilir.
- Ölçü. Böyük ölçülü düyünlərin bədxassəli düyün olması ehtimalı daha yüksəkdir. Araşdırmaların birindən məlum olmuşdur ki, 3 mm-dən kiçik olan düyünlərin 0.2%-i; 4-7 mm olan düyünlərin 0.9%-i; 8-20 mm ölçüdə olan düyünlərin 18% və nəhayət 20 mm-dən (2 sm) böyük olan düyünlərin 50% bədxassəli ola bilər.
- Kənarlar. Maliqnant (bədxassəli) düyünlərin kənarları çox zaman qeyri-düz və ya irrequlyar olur. Xoşxassəli törəmə və ya düyünlərin kənarları isə nisbətən daha düz və aydın olur.
- Kalsifikasiya. Düyünün tərkibində kalsifikasiyanın müəyyən edilməsi düyünün bədxassəli olmasını istisna etmir. Məsələn, düyün daxilində "eksentrik" (və ya assimetrik kalsifikasiya) kalsifikasiyanın olması köhnə qranulyomatoz ocağın içində yaranan karsinomaya dəlalət edə bilər. Bu cür bədxassəli törəmələr həm də "çapıq" karsinomaları adlanır. Lakin, kalsifikasiyanın müəyyən xüsusiyyətləri düyünün xoşxassəli olmasına işarə edə bilər. Bu cür xüsusiyyətlərə "popkorna" bənzər kalsifikasiya, konsentrik və ya laminasiya olunmuş kalsifikasiya, mərkəzi kalsifikasiya və diffuz homogen kalsifikasiya aid edilir.

- Sıxlıq. SAD-nün yüksək sıxlığı daha çox xoşxassəli düyünlərə məxsusdur. Araşdırmaların birindən məlum olmuşdur ki, əksər maliqnant (bədxassəli) düyünlərin sıxlığı 147 Hounsfield vahidindən az olur. Həmin araşdırmalarda xoşxassəli düyünlərin əksəriyyətinin sıxlığı 164 Hounsefield vahidindən yüksək olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir dövrdə SAD-nin radioloji sıxlığının müəyyən edilməsi geniş tətbiq olunmur.
- "Tutqun şüşə" görüntüsü. Əsasən adenokarsinomalar və xüsusilə də, adenokarsinoma-in-situ (AİS) və ya minimal invaziv adenokarsinomalar (MİA) radioloji görüntüləmədə "tutqun şüşə" kimi görünür. Bu cür xüsusiyyətə malik olan adenokarsinomalar çox yavaş böyüdüyü üçün bəzən aldadıcı ola bilər.
- Böyümə sürəti. Əvvəl çəkilmiş rentgen filmləri və ya KT görüntülərinin nəzərdən keçirilməsi və müqayisəsinin aparılması diaqnostik müayinənin ən mühüm elementlərindən biridir. Bədxassəli düyünlərin həcmi adətən 20 gün - 400 gün ərzində iki dəfə artmış olur və ya diametri 30%-dək böyümüş olur. Buna görə hesab etmək olar ki, həddən artıq yüksək sürətlə böyüyən və ya xeyli uzun müddət ölçüsü dəyişməz qalan düyünlər əsasən xoşxassəlidir.
MÜALİCƏ İLƏ BAĞLI YANAŞMALAR.
SAD-nün maliqnant və ya bədxassəli olması ehtimalı dəqiqləşdirildikdən sonra, həmin ağciyər düyünün müalicəsinə dair müvafiq qərar verilir. Müxtəlif aparıcı mərkəzlərdə SAD-nın müalicəsinə dair yanaşmalar fərqlidir. Lakin, aşağıda ümumən qəbul edilmiş taktika təsvir edilir.
Müvafiq müalicə taktikasının seçimi. Ardıcıl aparılan radioloji görüntüləmələrdə böyüməsi aydın görünən düyünlərin hamısının ya biopsiyası, ya da rezeksiyası aparılmalıdır. İki il ərzində aparılan radioloji görüntüləmədə stabil qalan (böyüməyən, dəyişməyən) ağciyər düyünün xoşxassəli olduğu qəbul edilə bilər. Bu iki meyara uyğun gəlməyən digər SAD-nin müalicəsində dair qərar radioloji xüsusiyyətlər, xəstənin istəyi, kliniki vəziyyəti və risk faktorlarının nəzərə alınması ilə qəbul edilməlidir. Tövsiyələr:
- Bədxassəli olma ehtimalı çox aşağı olan düyünlərin ilkin olaraq 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi təyin etməklə monitorinqi aparıla bilər.
- <1 sm-dən kiçik olan və maliqnizasiya ehtimalı orta dərəcəli olan düyünlər də ilkin olaraq 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi ilə izlənə bilər.
- 8-10 mm və ya daha böyük ölçüdə olan və maliqnizasiya ehtimalı orta dərəcəli olan düyünlər FDG-PET (18-fluorodeoksiqlukoza ilə pozitron emission tomoqrafiya) ilə müayinə edilməlidir. FDG-PET ilə aparılan müayinədə neqativ olan düyünlərin 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi təyin etməklə monitorinqi aparıla bilər. FDG-PET-də pozitiv olan düyünlərin rezeksiyası aparılmalıdır.
- FDG-PET skanlaması olmayan yerlərdə həmin düyünlərin biopsiyası və ya rezeksiyası aparıla bilər.
- Maliqnant və ya bədxassəli olması ehtimalı yüksək olan düyünlərin rezeksiyası aparılmalıdır.
Şəkil. 5 il fasilə ilə çəkilmiş iki rentgen filmi. Burada düyünün heç dəyişmədiyi aydın görünür. Bu cür hallarda təkrar müayinəyə və monitorinqə ehtiyac yoxdur. (Şəkil buradan əldə olunub: http://openi.nlm.nih.gov)
Ardıcıl KT görüntüləməsi. Döş boşluğunun rentgen filmlərində iki il və daha uzun müddət ərzində stabil qalmış düyünlər ənənəvi olaraq xoşxassəli hesab edilib. Lakin, aşağıdakı arqumentlər bu cür yanaşmanın tam doğru olmadığını göstərir.
- İki il müddəti heç bir əsas olmadan seçilib. Bəzi araşdırmalar göstərib ki, aşağı dərəcəli adenokarsinomalar və karsinoid şişlər 2 il və daha çox müddət ərzində stabil qala bilər.
- Döş boşluğunun rentgen filmi ilə müqayisədə KT görüntüləməsinin xeyli üstünlükləri vardır. KT görüntüləməsində düyünün böyüməsi daha aydın şəkildə müəyyən edilir. Vurğulamaq lazımdır ki, döş boşluğu rentgen filmində düyünün böyüməsinin təyin edilməsi üçün onun ən azı 3-5 mm böyüməsi tələb olunur. Yüksək rezolyusiyalı KT görüntüləməsi isə 0.5 mm dəyişikliyi belə təyin etmək bacarığına malikdir. Birinci dəfə aparılmış KT-dən sonra ardıcıl KT görüntüləməsi 1 mm-lik incə kəsiklərlə və aşağı dozalı metodika əsasında aparılmalıdır.

- <4 mm-dən kimi olan SAD-də, xəstə aşağı risk qrupuna aiddirsə, ardıcıl KT görüntüləmələrinin aparılmasına ehtiyac duyulmur. Yüksək risk qrupuna aid olan xəstələrdə isə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 12 ay sonra aparılır. Növbəti KT-də heç bir dəyişiklik müşahidə edilmədikdə (və xəstəliyik klinikası yoxdursa), ardıcıl KT görüntüləməsinin aparılması dayandırılır.
- 4-6 mm ölçüdə olan SAD-də, aşağı risk qrupuna aid olan xəstələrdə təkrar KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 12 ay sonra aparılır və həmin görüntüləmədə düyünün dəyişmədiyi təsdiqləndikdə düyünün izlənməsi dayandırılır. Yüksək risk qrupuna aid olan xəstələrdə isə KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 6-12 ay sonra aparılır və düyün dəyişməz olarsa, növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 18-24 ay sonra təkrar aparılır.
- 6-8 mm ölçüdə olan SAD-də, aşağı risk qrupuna aid xəstələrdə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 6-12 ay sonra aparılır və əgər düyün dəyişməyibsə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 18-24 ay sonra aparılır. Yüksək risk qrupuna aid xəstələrdə isə ilk növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 3-6 ay sonra aparılır və düyün dəyişməyibsə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 9-12 ay sonra aparılır və bir daha düyün dəyişməmiş olarsa, təkrar KT görüntüləməsi 24 ay keçdikdən sonra aparılır.
- 8 mm-dən böyük olan SAD-də, aşağı və ya yüksək risk qrupuna aid olmasından asılı olmayaraq, bütün xəstələrdə KT görüntüləməsi ağciyər düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 3, 9 və 24 ay sonra ardıcıllıqla aparılmalıdır. Əgər düyün dəyişməmiş qalsa, monitorinqin davam olunmasına ehtiyac olmur.
- 1 mm kəsiklərlə aparılmış döş boşluğu KT-də "tutqun şüşə" görüntüsü verən və diametri <5 mm-dən kiçik olan düyünlərin təkrar KT görüntüləməsi tələb olunmur.
- >5 mm-dən böyük olan "tutqun şüşə" görüntüsü verən düyünlərin ilk dəfə təyin olunma vaxtından 12, 24 və 36 ay sonra təkrar KT görüntüləməsi əldə edilməlidir. Əgər 36 ay müddətində aparılan monitorinq zamanı düyünün ölçüsü dəyişməz qalarsa, həmin xəstələrdə növbəti KT-nin vaxtə fərdi qaydada təyin edilə bilər. Ölçüsü 10-15 mm olan "tutqun şüşə" görüntüsü verən düyünlərin müşahidəsi məqsədilə 3 aydan sonra aparılan təkrar KT görüntüləməsində həmin düyünlərin təkrar müəyyən edilməsi hallarında, onların cərrahi rezeksiyasının aparılması xəstələrə təklif edilə bilər. Bəzi xəstələr uzun müddətli gərgin gözləmə taktikası əvəzində cərrahi rezeksiyaya daha çox üstünlük verə bilər.
- Qismən-bütöv düyünlərdə bütöv hissənin ölçüsünün <5 mm-dən kiçik olması hallarında təkrar KT görüntüləməsi 12, 24 və 36 aydan sonra aparıla bilər. Əgər bütöv komponentin ölçüsü >5 mm-dən böyükdürsə, həmin düyünün biopsiyası və ya rezeksiyası aparılmalıdır.


- metabolik aktivliyi aşağı olan bədxassəli şişlərin (məs., adenokarsinoma-in-situ və ya minimal invaziv adenokarsinoma, karsinoid şişlər) müayinəsində.
- çox kiçik ölçülü düyünlərdə (PET ilə təyin olunmaq üçün xərçəng hüceyrələrinin miqdarı metabolik aktivliyi deteksiya etmək üçün kifayət qədər olmalıdır).
- hiperqlikemiyası olan xəstələrdə FDG-nin hüceyrələr tərəfindən mənimsənilməsi ləngimiş və ya azalmış olduğundan, hiperqlikemiyası olan xəstələrdə PET görüntüləməsi yalan-negativ nəticələr verə bilər.

DÜYÜNÜN BİOPSİYASI.
Radioloji, kliniki xüsusiyyətlər düyünün bədxassəli və ya xoşxassəli olmasını dəqiq təyin etməyə imkan vermirsə, bu zaman ağciyər düyünün biopsiyası və ya rezeksiyasının aparılmasına dair pulmonoloqla məsləhətləşmək gərəkdir. Düyünün biopsiyası və ya toxuma nümunəsinin əldə edilməsi ya tənəffüs yollarından (fibrooptik bronxoskopiya ) və ya döş qəfəsi divarından (perkutan incə iynə aspirasiyası və ya biopsiyası) aparıla bilər. Optimal biopsiya metodunun seçimi düyünün ölçüsü, lokalizasiyası, proseduru apara bilən mütəxəssislərin olması və yerli təcrübədən asılıdır.
Şəkil. Sol ağciyər düyünün perkutan iynə ilə aspirasiyalı biopsiyası.
CƏRRAHİ REZEKSİYA.
Ardıcıl aparılan KT görüntüləmələrində düyünün böyüməsi müəyyən edilərsə və ya düyünün bədxassəli olması ehtimalı yüksəkdirsə və ya FDG-PET görüntüləməsinin nəticələri müsbətdirsə və ya aparılmış biopsiya nəticəsində düyünün bədxassəli olduğu təsdiqlənirsə, həmin xəstələrdə düyünün cərrahi rezeksiyası aparılır. Düyünün rezeksiyası ya torakotomiya, ya da torakoskopiya VATS vasitəsilə aparıla bilər. Cərrahi əməliyyat zamanı düyün vizual olaraq tapıla bilər. Lakin, çətin hallarda əməliyyatdan öncə metilen göy preparatının inyeksiyası və ya perkutan yolla düyün daxilinə qarmaqlı məftilin yerləşdirilməsi ilə düyünün əməliyyat zamanı asan müəyyən edilməsinə yardım etmək olar.
Plevraya yaxın yerləşən düyünlərin rezeksiyası əsasən VATC videotorakoskopik cərrahiyyə vasitəsilə aparılır.
ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.
- Solitar Ağciyər Düyünü dedikdə ağciyər parenximası daxilində yerləşən və hər tərəfdən ağciyər parenximası ilə əhatə olunan ocaq (düyün) başa düşülür. Düyünün ölçüsü 3 sm-dən çox olduqda isə ona kütlə və ya törəmə deyilir. Bütöv düyün: Radioloji KT görüntüləməsində arxasında ağciyər parenximasını gizlədən (yəni ağciyər parenximası görünməyən) düyünlərə bütöv düyünlər deyilir. Qismən-bütöv düyün. Radioloji KT görüntüləməsində düyünün arxasında ağciyər parenximası qismən görünürsə, həmin düyünlərə qismən-bütöv düyünlər deyilir. Bütöv olmayan düyünlər. Radioloji KT görüntüləməsində arxasında ağciyər parenximası tam görünən düyünlərə isə bütöv olmayan düyünlər deyilir.
- SAD-nün bədxassəli səbəbləri sırasında birincili ağciyər xərçəngi, karsinoid şişlər və digər orqanlardan ağciyərlərə metastazlar daha çox yayılmışdır.
- Xoşxassəli SAD-nin əksəriyyəti infeksion qranulyomalar və hamartomalar olur. Daha az hallarda ağciyər absesi, vaskulit və ağciyər dirofiliariz SAD kimi təyin oluna bilər.
- SAD olan xəstələrin hamısında ilkin diaqnostik qiymətləndirilmə aparılır. Bu cür qiymətləndirilmə zamanı kliniki əlamətlər, düyünün radioloji xüsusiyyətləri, xəstəlik tarixçəsi və s. nəzərdən keçirilir və düyünün bədxassəli olması ehtimalı təyin edilir. SAD-nün bədxassəli olması ehtimalı yüksək hesab edildikdə, onun müalicəsi ilə bağlı müvafiq tədbirlər görülməlidir.
- SAD müayinəsinə dair ümumi tövsiyələr:
- Bədxassəli olma ehtimalı çox aşağı olan düyünlərin ilkin olaraq 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi təyin etməklə monitorinqi aparıla bilər.
- <1 sm-dən kiçik olan və maliqnizasiya ehtimalı orta dərəcəli olan düyünlər də ilkin olaraq 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi ilə izlənə bilər.
- 8-10 mm və ya daha böyük ölçüdə olan və maliqnizasiya ehtimalı orta dərəcəli olan düyünlər FDG-PET (18-fluorodeoksiqlukoza ilə pozitron emission tomoqrafiya) ilə müayinə edilməlidir. FDG-PET ilə aparılan müayinədə neqativ olan düyünlərin 3-6 aydan bir təkrar KT görüntüləməsi təyin etməklə monitorinqi aparıla bilər. FDG-PET-də pozitiv olan düyünlərin rezeksiyası aparılmalıdır.
- FDG-PET skanlaması olmayan yerlərdə həmin düyünlərin biopsiyası və ya rezeksiyası aparıla bilər.
- Maliqnant və ya bədxassəli olması ehtimalı yüksək olan düyünlərin rezeksiyası aparılmalıdır.
- Bütöv düyünlərin müayinəsi:
- <4 mm-dən kimi olan SAD-də, xəstə aşağı risk qrupuna aiddirsə, ardıcıl KT görüntüləmələrinin aparılmasına ehtiyac duyulmur. Yüksək risk qrupuna aid olan xəstələrdə isə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 12 ay sonra aparılır. Növbəti KT-də heç bir dəyişiklik müşahidə edilmədikdə (və xəstəliyik klinikası yoxdursa), ardıcıl KT görüntüləməsinin aparılması dayandırılır.
- 4-6 mm ölçüdə olan SAD-də, aşağı risk qrupuna aid olan xəstələrdə təkrar KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 12 ay sonra aparılır və həmin görüntüləmədə düyünün dəyişmədiyi təsdiqləndikdə düyünün izlənməsi dayandırılır. Yüksək risk qrupuna aid olan xəstələrdə isə KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 6-12 ay sonra aparılır və düyün dəyişməz olarsa, növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 18-24 ay sonra təkrar aparılır.
- 6-8 mm ölçüdə olan SAD-də, aşağı risk qrupuna aid xəstələrdə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 6-12 ay sonra aparılır və əgər düyün dəyişməyibsə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 18-24 ay sonra aparılır. Yüksək risk qrupuna aid xəstələrdə isə ilk növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 3-6 ay sonra aparılır və düyün dəyişməyibsə növbəti KT görüntüləməsi düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 9-12 ay sonra aparılır və bir daha düyün dəyişməmiş olarsa, təkrar KT görüntüləməsi 24 ay keçdikdən sonra aparılır.
- 8 mm-dən böyük olan SAD-də, aşağı və ya yüksək risk qrupuna aid olmasından asılı olmayaraq, bütün xəstələrdə KT görüntüləməsi ağciyər düyünün ilk dəfə müəyyən edildiyi vaxtdan 3, 9 və 24 ay sonra ardıcıllıqla aparılmalıdır. Əgər düyün dəyişməmiş qalsa, monitorinqin davam olunmasına ehtiyac olmur.
- "Tutqun şüşə" görüntüsü verən və ya "qismən bütöv" düyünlərlə bağlı təlimat qaydaları. "Tutqun şüşə" görüntüsü verən >5 mm-dən böyük olan düyünlərlə bağlı, habelə "qismən bütöv" düyünlərə dair Fleişner Cəmiyyəti tövsiyə edir ki, həmin düyün təyin olunduqdan 3 ay sonra mütləq döş boşluğunun incə kəsikli KT görüntüləməsi əldə olunmalıdır. Həmin görüntüləmənin nəticələrinə əsasən isə aşağıdakı yanaşmalardan biri seçilə bilər:
-
- 1 mm kəsiklərlə aparılmış döş boşluğu KT-də "tutqun şüşə" görüntüsü verən və diametri <5 mm-dən kiçik olan düyünlərin təkrar KT görüntüləməsi tələb olunmur.
- >5 mm-dən böyük olan "tutqun şüşə" görüntüsü verən düyünlərin ilk dəfə təyin olunma vaxtından 12, 24 və 36 ay sonra təkrar KT görüntüləməsi əldə edilməlidir. Əgər 36 ay müddətində aparılan monitorinq zamanı düyünün ölçüsü dəyişməz qalarsa, həmin xəstələrdə növbəti KT-nin vaxtə fərdi qaydada təyin edilə bilər. Ölçüsü 10-15 mm olan "tutqun şüşə" görüntüsü verən düyünlərin müşahidəsi məqsədilə 3 aydan sonra aparılan təkrar KT görüntüləməsində həmin düyünlərin təkrar müəyyən edilməsi hallarında, onların cərrahi rezeksiyasının aparılması xəstələrə təklif edilə bilər. Bəzi xəstələr uzun müddətli gərgin gözləmə taktikası əvəzində cərrahi rezeksiyaya daha çox üstünlük verə bilər.
- Qismən-bütöv düyünlərdə bütöv hissənin ölçüsünün <5 mm-dən kiçik olması hallarında təkrar KT görüntüləməsi 12, 24 və 36 aydan sonra aparıla bilər. Əgər bütöv komponentin ölçüsü >5 mm-dən böyükdürsə, həmin düyünün biopsiyası və ya rezeksiyası aparılmalıdır.