Ağciyər xərçəngi: diaqnostika, klinika və müalicə

Ədəbiyyat siyahısının son yenilənmə tarixi: yanvar 2014-cü il. Məqalənin son yenilənmə tarixi: mart 2015-ci il. 
Məqalənin növbəti yenilənmə tarixi: sentyabr 2016-cı il. 
Müəllif-tərtibatçı: Seyidov N., MD, PhD. 

GİRİŞ.

Ağciyər xərçəngi dünyada ən çox yayılmış bədxassəli şişlərə aiddir. Hər il dünyada təxminən 1.600.000 yeni ağciyər xərçəngi qeydə alınır. 2008-ci ildə ağciyər xərçəngi 1.380.000 ölüm hallarına səbəb olmuşdur. Araşdırmalara görə son illərdə ağciyər xərçəngi hallarının sayı xeyli dərəcədə artmışdır. Son illər ərzində qadınlarda ağciyər xərçəngi hallarının sayı artmaqdadır.

Ağciyər xərçəngi və ya Bronxogenik Karsinoma terminləri tənəffüs yolları və ya ağciyər parenximasından törənən bədxassəli şişləri təsvir edir. Ağciyər xərçəngi hallarının 95% ya Kiçik-hüceyrəli Ağciyər xərçəngi, ya da Qeyri-Kiçik hüceyrəli Ağciyər xərçəngi kimi klassifikasiya edilir. Ağciyər xərçənginin bu növ klassifikasiya xərçəngin mərhələsinin, müalicə və proqnozunun təyin olunması baxımından vacibdir.

Şəkil. Döş qəfəsinin bəsit rentgen şəkili. Ağciyər xərçəngi. 

İLKİN QİYMƏTLƏNDİRMƏ.

Ağciyər xərçənginə şübhə olan xəstələrin müayinəsində diqqət ilk növbədə aşağıdakılara yönəldilməlidir:

Bu parametrlərin təyini xəstənin müayinə və müalicəsi üçün müvafiq yanaşmanın seçilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Xəstələrdə aparılan diaqnostik prosedurlar və xəstəliyin kliniki və patoloji mərhələsinin təyin edilməsi eyni vaxtda paralel düşünülməli və aparılmalıdır. Məsələn, KT görüntüləməsində 4 sm ölçüdə ağciyər törəməsi ilə yanaşı mediastinal limfadenopatiyası olan xəstədə mediastinal limfa düyünlərinin biopsiyası həm diaqnozu təyin edə bilər, həm də N2 (mərhələ IIIA) xəstəliyinin olduğunu təsdiqləyə bilər. Lakin, həmin xəstədə mediastinal limfa düyünlərinin biopsiyası əvəzində ilk növbədə və ya yalnız ağciyər törəməsinin iynə ilə transtorakal aspirasiyası aparılarsa, bunun əsasında diaqnozu qoyulsa da, xəstəliyin kliniki-patoloji mərhələsi müəyyən edilməmiş qalır. Bu halda transtorakal iynə aspirasiyası mediastinal limfa düyünlərinin prosesə cəlb olunduğunu müəyyən etməyə imkan vermir. Nəticədə ikinci diaqnostik prosedur tələb oluna bilər.

 

 

QEYRİ-KİÇİK HÜCEYRƏLİ  AĞCİYƏR XƏRÇƏNGİ (QKHACX).

QKHACX-nin molekulyar patogenezinin daha yaxından anlaşılması, xəstəliyin heterogen xəstəliklər qrupuna aid olduğunu müəyyən etməyə imkan vermişdir. Lokal olan QKHACX-nin müalicəsinin ilkin mərhələsi eyni olsa da, törəmənin molekulyar xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi, metastazı olan və ya təkrar qayıdan xəstəliyi olan pasiyentlərdə növbəti etapda müalicənin istiqamətlərini təyin etməyə imkan verir. Hazırda QKHACX-nin iki alttipi var ki, onların müalicəsi üçün xüsusi hədəfləyici terapiya inkişaf etdirilib. Bunlara epidermal böyümə faktorunun reseptoru (EGFR) və EML4-ALK birləşdirici onkogenində mutasiyaları olan törəmələr daxildir.

Müalicə.

Rezeksiyası mümkün olan KHOACX-nin cərrahi rezeksiyası xəstəliyin tam müalicəsi və ya xəstənin uzun müddət sağ qalmasına imkan verir. Xəstənin cərrahi rezeksiya baxımından yaxşı namizəd hesab edilməsi üçün aşağıdakıların aparılması və təhlili tələb olunur:

Ağ ciyər xərçəngi ola xəstələrdə cərrahi yolla "rezeksiyası mümkün olan" törəmə olsa da, bir sıra hallarda ağ ciyərlərin funksional imkanları çox aşağı olduqda və ya xəstədə yüksək riski olan yanaşı xəstəliklər olduqda, həmin xəstələrdə cərrahi əməliyyatın aparılması mümkünsüz sayılır.

 

Kiçik olmayan hüceyrəli ağciyər xərçənginin proqnozu.

TNM sistemi üzrə KOHACX-nin təsnifatı xəstəliyin proqnozunu təyin etməyə imkan verir və etibarlı hesab olunur. Xəstəlik nə qədər irəliləmiş və ya yayılmış olarsa, xəstənin sağ qalma müddəti bir o qədər az olur. Mərhələ İA xəstəliyi olanlarda orta sağ qalma müddəti 59 aydırsa, mərhələ İV xəstəliyi olanlarda bu müddət cəmisi 4 aya bərabər olur.

Bəzi aşağıdakı kliniki parametrlər də xəstəliyin proqnozuna təsir göstərə bilər:

Ağciyər xərçənginin histoloji altipinin - adenokarsinoma və ya yastı hüceyrə karsinoması - proqnoza təsiri araşdırmalarda müəyyən edilməmişdir. Lakin, bəzi araşdırmalardan məlum olmuşdur ki, xərçəng hüceyrələrinin daha az differensiasiya olunması pis proqnozla, daha yaxşı differensiasiya olunması isə daha yaxşı proqnozla bağlıdır.

Şəkil. Kiçik olmayan hüceyrəli ağciyər xərçəngi: kimyəvi və şüa terapiyasından əvvəl, terapiyadan 3 ay və nəhayət 14 ay sonra əldə olunmuş PET-KT görüntüsü. 

 

Ağciyərdaxili limfa damarlarına invaziya daha pis proqnozla bağlıdır.

Epidermal böyümə faktoru reseptorunun mutasiyasını daşıyan ağciyər xərçəngi daha çox siqaret çəkməyənlərdə müşahidə edilir. Bu mutasiyanın daşıyıcısı olan törəmələrin tirozin kinazanın inhibitorları (erlotinib, qefitinib) ilə müalicəsi xəstələrin proqnozunu yaxşılaşdırmış olur.

Eyni ilə EML4-ALK onkogeni KOHACX-nin bəzi alttiplərində müəyyən edilir və anaplastik limfoma kinazasının inhibitoru olan crizotinibin istifadəsi nəticəsində xəstəliyin proqnozu yaxşılaşmış olur.

PET və PET-KT görüntüləməsi. Pozitron emission tomoqrafiyası və ya kompüter tomoqrafiyası ilə inteqrasiya olunmuş PET görüntüləməsi ağciyərin kiçik olmayan hüceyrəli törəməsinin lokalizasiyasını və ətraf orqanlara yayılmasını müəyyən etməklə, xəstəliyin patoloji mərhələsinin təyin edilməsinə yardım etmiş olur. İnteqrasiyalı PET-KT görüntüləməsi KHOACX-nin patoloji mərhələsinin təyin edilməsi baxımından təklikdə aparılan PET- görüntüləməsindən üstün hesab edilir.

Törəmənin metabolik aktivliyi onu təşkil edən hüceyrələr tərəfindən fluorodeksiqlyukozanın udulması əsasında müəyyən edilir. Bu məqsədlə standartizasiya olunmuş udma əmsalı (SUV - standardized uptake value) istfadə edilir. Kliniki tədqiqatlar göstərmişdir ki, yüksək SUV və ya fluorodeoksiglyukozanın udulması baxımından yüksək udma əmsalına malik olan törəmələrdə kliniki proqnoz daha pis olur.

Radikal rezeksiyadan sonra törəmənin lokal residivi. KHOACX-nə görə tam rezeksiya olunmuş xəstələrdə xərçəngin lokal residivi baş verə bilər və ya onlarda metastatik xəstəlik inkişaf edə bilər. Xəstəliyin lokal residivi müəyyən olunan xəstələrin sağ qalma (yaşam) müddəti bir sıra faktorlardan asılıdır. Qeyri-kiçik hüceyrəli  ağciyər xərçənginə görə radikal rezeksiyası və adyuvant terapiyası aparılmış 1073 xəstənin müşahidəsi nəticəsində 41%-də törəmənin təkrar qayıdışı qeydə alınmışdır. Sişin təkrar qayıdışının orta müddəti təxminən 11.5 ay olmuşdur. Törəmənin təkrar residivi qeydə alınmış xəstələrin orta sağ qalması müddəti təxminən 8 aya bərabər olmuşdur.

 

KİÇİK HÜCEYRƏLİ AĞCİYƏR XƏRÇƏNGİ.

Müalicə. KHACX olan əksər xəstənin müayinəsi zamanı xəstəlik artıq yayılmış olur. Bu xəstəliyin ilkin müalicəsinin əsas hissəsini sistemli kimyəvi terapiya təşkil edir.

Proqnoz. Ağciyər xərçəngi olan xəstələrdə xəstəliyin patoloji mərhələsi proqnoza təsir edir. KHACX olan xəstələrdə xəstəliyin patoloji mərhələsi sağ qalmanı təxmin edən ən mühüm faktordur. Məhdud xəstəliyi olanların orta sağ qalma müddəti 15-20 ay; geniş yayılmış xəstəliyi olanlarda isə orta sağ qalma müddəti 8-13 ay olur. Geniş yayılmış xəstəliyi olanlarda 5-illik sağ qalma müddəti 10-13 ay.

 

MÜALİCƏNİN YAN TƏSİRLƏRİ.

Ağciyər xərçənginin müalicəsi və ya paliasiyası məqsədilə bir sıra metod və yanaşmanın müştərək tətbiqi geniş istifadə edilir və bura cərrahi rezeksiya, şüa terapiyası, sitotoksik preparatlarla sistemli terapiya və molekulyar müstəvidə hədəflənmiş preparatlar daxildir. Sistemli terapiyanın yan təsirləri xüsusi diqqətə layiqdir, çünki onlar xəstənin həyat keyfiyyətinə müalicə zamanı və müalicə bitdikdən sonra xeyli mənfi təsir göstərir. Müxtəlif preparatların istifadəsindən asılı olaraq, aşağıdakı toksikliklər müşahidə edilə bilər.

 

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ TÖVSİYƏLƏR.



BİBLİOQRAFİYA.

  1. Alberg AJ, Brock MV, Stuart JM. Epidemiology of lung cancer: Looking to the future. J Clin Oncol. 2005;23:3175–3185.
  2. American Cancer Society. Cancer Facts & Figures 2015. Atlanta, Ga: American Cancer Society; 2015.
  3. American Cancer Society. Cancer Treatment & Survivorship Facts & Figures 2014/2015. Atlanta, Ga: American Cancer Society; 2015.
  4. American Cancer Society. Cancer Facts & Figures for African Americans 2013-2014. Atlanta, Ga: American Cancer Society; 2013.
  5. American Joint Committee on Cancer. Lung. AJCC Cancer Staging Manual. 7th ed. New York: Springer. 2010:253–266.
  6. Amos CI, Pinney SM, Li Y, et al. A susceptibility locus on chromosome 6q greatly increases lung cancer risk among light and never smokers. Cancer Res. 2010;70:2359–2367.
  7. Berthiller J, Straif K, Boniol M, Voirin N, Benhaïm-Luzon V, Ayoub WB, Dari I, Laouamri S, Hamdi-Cherif M, Bartal M, Ayed FB, Sasco AJ. Cannabis smoking and risk of lung cancer in men: a pooled analysis of three studies in Maghreb. J Thorac Oncol. 2008 Dec;3(12):1398-403.
  8. Brahmer JR, Tykodi SS, Chow LQ, et al. Safety and activity of anti-PD-L1 antibody in patients with advanced cancer. N Engl J Med. 2012;366:2455–2465.
  9. Butts C, Maksymiuk A, Goss G, et al. Updated survival analysis in patients with stage IIIB or IV non-small-cell lung cancer receiving BLP25 liposome vaccine (L-BLP25): phase IIB randomized, multicenter, open-label trial. J Cancer Res Clin Oncol. 2011;137:1337–1342.
  10. Caporaso N, Dodd KW, Tucker MA. New Malignancies Following Cancer of the Respiratory Tract. In: Curtis RE, Freedman DM, Ron E, Ries LAG, Hacker DG, Edwards BK, Tucker MA, Fraumeni JF Jr. (eds). New Malignancies Among Cancer Survivors: SEER Cancer Registries, 1973-2000. National Cancer Institute. NIH Publ. No. 05-5302. Bethesda, MD, 2006. Accessed on 4/18/2014 at http://seer.cancer.gov/archive/publications/mpmono/MPMonograph_complete.pdf.
  11. Non-small cell lung cancer. Fort Washington, Pa.: National Comprehensive Cancer Network. http://www.nccn.org/professionals/physician_gls/f_guidelines.asp. Accessed Aug. 27, 2015.
  12. Estimated new cancer cases and deaths by sex, U.S., 2015. American Cancer Society. http://www.cancer.org/research/cancerfactsstatistics/cancerfactsfigures2015/index. Accessed Aug. 27, 2015.
  13. Small cell lung cancer. Fort Washington, Pa.: National Comprehensive Cancer Network. http://www.nccn.org/professionals/physician_gls/f_guidelines.asp. Accessed Aug. 27, 2015.
  14. Niederhuber JE, et al., eds. Cancer of the lung. Abeloff's Clinical Oncology. 5th ed. Philadelphia, Pa.: Churchill Livingstone Elsevier; 2014. http://www.clinicalkey.com. Accessed Aug. 27, 2015.
  15. What you need to know about lung cancer. National Cancer Institute. http://www.cancer.gov/publications/patient-education/wyntk-lung-cancer. Accessed Aug. 27, 2015.
  16. Lung cancer prevention (PDQ). National Cancer Institute. http://www.cancer.gov/types/lung/patient/lung-prevention-pdq. Accessed Aug. 27, 2015.
  17. Aberle DR, et al. Reduced lung-cancer mortality with low-dose computed tomographic screening. New England Journal of Medicine. 2011;365:395.
  18. Detterbeck FC, et al. Diagnosis and management of lung cancer, 3rd ed.: American College of Chest Physicians evidence-based clinical practice guidelines. Chest. 2013;143(suppl):7S.
  19. AskMayoExpert. Non-small cell lung cancer. Rochester, Minn.: Mayo Foundation for Medical Education and Research; 2015.
  20. AskMayoExpert. Small cell lung cancer. Rochester, Minn.: Mayo Foundation for Medical Education and Research; 2015.
  21. Cook AJ. Decision Support System. Mayo Clinic, Rochester, Minn. March 17, 2015.
  22. Cairns LM. Managing breathlessness in patients with lung cancer. Nursing Standard. 2012;27:44.
  23. Taking time: Support for people with cancer. National Cancer Institute. http://www.cancer.gov/publications/patient-education/taking-time. Accessed Aug. 27, 2015.
  24. Temel JS, et al. Early palliative care for patients with metastatic non-small-cell lung cancer. New England Journal of Medicine. 2010;363:733.