Xərçəng xəstəliyinin erkən diaqnostikası və skrininq.

GİRİŞ.

Xərçəng xəstəliyinin erkən diaqnostikası xəstələrin sağ qalmasına ciddi təsir göstərir və daha müsbət klinik nəticələr əldə etməyə töhvə verir. Ən çox yayılmış xərçəng xəstəliklərinin, o cümlədən də, yoğun bağırsaq, süd vəzi, prostat vəzi və uşaqlıq boyunu xərçənginin skrininqi üzrə təlimatlar mövcuddur.

"2013-cü ilin rəsmi statistikasına görə, [Azərbaycanda] 34 min 681 nəfər onkoloji xəstə qeydiyyatada olub. Ümumilikdə, il ərzində birincili 9 min 64 nəfər onkoloji xəstəliklərlə qeydiyyata götürülüb. 2013-cü ilin son statistik məlumatına görə, onkoloji xəstəlikdən ölüm göstəricisi 5 min 827 nəfər olub.

Daha irəliləmiş görüntüləmə metodları və biomarkerlərin tətbiqi sayəsində xərçəng xəstəliyinin erkən diaqnostikası və ya erkən və müalicəsi daha səmərəli nəticə verən mərhələlərdə müəyyən edilməsi son illərdə daha əlverişli olmuşdur. Lakin, bir çox ölkələrdə, o cümlədən, Azərbaycanda, əhalinin böyük bir qismi dispanserizasiya tədbirlərinə qatılmır və ya onların skrininqi ardıcıl aparılmır. Məsələn, Azərbaycanın iri şəhərlərinin birində aparılmış kiçik sorğu göstərmişdir ki, rəyi soruşulan yaşı 50-dən yuxarı olan şəhər sakinlərinin cəmi <2% son 5 il ərzində kolorektal xərçəng xəstəliyinə skrininq çərçivəsində kolonoskopiya və ya ya digər endoskopik prosedur keçirib. Nəcisdə gizli qanın təyini testi isə rəyi soruşulanların cəmi 5%-də aparılmışdır. Ümumiləşdirərək, qeyd edilməlidir ki, Azərbaycanda yaşı 50-dən yuxarı olan şəxslərin kolonoskopiya olunması və ya nəcisdə gizli qanın təyini testindən keçməsi çox aşağı səviyyədədir. Bununla yanaşı, iri şirkətlərdə işləyən və sığortası olan xəstələrlə müqayisədə sığortası olmayan şəxslərin həmin testlərdən keçməsi ehtimalı isə daha azdır.

Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına əsasən qlobal səviyyədə son bir neçə il ərzində kişi və qadınlar arasında ən geniş yayılmış xərçəng xəstəlikləri aşağıda verilir:

Cədvəl 1. Kişilər arasında ən çox yayılmış xərçəng xəstəlikləri.

 

Cədvəl 2. Kişilər arasında ən çox ölümlə nəticələnən xərçəng xəstəlikləri.

 

Cədvəl 3. Qadınlar arasında ən çox yayılmış xərçəng xəstəlikləri.

 

Cədvəl 4. Qadınlar arasında ən çox ölümlə nəticələnən xərçəng xəstəlikləri.

 

Azərbaycanda isə ən çox yayılmış xərçəng növləri aşağıdakılardır (2012):
  • Ağciyər xərçəngi: yeni qeydə alınmış xəstələrin sayı 1027 nəfər.
  • Mədə xərçəngi: yeni qeydə alınmış xəstələrin sayı 1010 nəfər.
  • Kolorektal xərçəng: yeni qeydə alınmış xəstələrin sayı 395 nəfər.
  • Süd vəzi xərçəngi: yeni qeydə alınmış xəstələrin sayı 1460 nəfər.

 

YOĞUN BAĞIRSAQ (KOLON) XƏRÇƏNGİ.
Azərbaycanda 2005-ci ildə 234 xəstədə yeni yoğun bağırsaq xərçəngi diaqnozu qoyulmuşdursa, 2012-ci ildə bu rəqəm 395 olub. 2011-ci ildə 471 xəstə yoğun bağırsaq xərçəngindən ölüb. Kolorektal xərçəngin skrininqi üçün kolonoskopiya, qatlanan siqmoidoskopiya və nəcisdə gizli qanın təyini testi istifadə edilir. Əksər mütəxəssislər tövsiyə edir ki, kolorektal xərçəngə görə xəstələrin skrininqi 50 yaşdan sonra başlanmalıdır. Skrininq üçün standart prosedur isə bütün yoğun bağırsağın müayinəsini təmin edən və hər 10 ildən bir aparılan kolonoskopiyadır. Kolonoskopiya həm diaqnostik prosedurdur, həm də profilaktik. Belə ki, adenomatoz polip və ya xərçəng önü poliplər aşkarlandıqda, onların götürülməsi də mümkün olur. Qatlanan siqmoidoskopiya və ikili-kontrastla barium imaləsi prosedurları skrininq üçün hər 5 ildən bir aparılmalıdır.
Ailə həkimi və ya terapevtin əsas məqsədi xəstələri kolorektal xərçəng və onun erkən diaqnostikası barədə məlumatlandırmaq, skrininq üçün keçirilən kolonoskopiya və digər metodlar haqqında ətraflı məlumat vermək və onların əsasən çox təhlükəsiz olduğunu izah etməkdən ibarətdir. Son illərdə tez-tez istifadə edilən KT-kolonoqrafiya və nəcisdə DNT testinin kolorektal xərçəngin skrininqində rolu dəqiq müəyyən edilməyibdir.

 

SÜD VƏZİ XƏRÇƏNGİ.
Hazırda dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində süd vəzi xərçəngi qadınlar arasında ən çox yayılmış xərçəng xəstəliyidir. Xərçəng xəstəliyindən ölüm hallarına görə süd vəzi xərçəngi ikinci yerdədir. Statistik məlumata əsasən Azərbaycanda 2005-ci ildə 985 qadında, 2012-ci ildə isə 1460 qadında yeni süd vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulub. 2011-ci ildə 581 qadın süd vəzi xərçəngindən ölüb.
Əksər mütəxəssislərin tövsiyəsinə görə süd vəzi xərçənginin önlənməsi və erkən diaqnostikası üçün skrininq 40 yaşında başlanmalıdır. Həkimlər qadın xəstələrə süd vəzi xərçənginə görə dispanser müayinənin (skrininq) aparılmasının vacibliyini və faydasını izah etməli, mammoqrafiyanın məhdudiyyətlərini təsvir etməli və tələb olunduqda əlavə testlərin aparılması, o cümlədən də, süd vəzinin biopsiyası barədə ətraflı məlumat verməlidir. Əksər inkişaf etmiş ölkələrdə mammoqrafiyanın hər 1-2 ildən bir aparılması tövsiyə edilir. Mammoqrafiyanın aparılmasının hansı yaşadək davam etdirilməsinə dair qərar isə xəstənin yanaşı xəstəlikləri və onun ömür uzunluğu əsasında qəbul edilməlidir.
Daha irəliləmiş skrininq metodlarının, məs., süd vəzinin US müayinəsi, rəqəmsal mammoqrafiya və süd vəzinin MRT görüntüləməsinin, isə süd vəzi xərçənginin əmələ gəlməsi riski yüksək olan xəstələrdə istifadəsi tövsiyə edilir. Mammoqrafiya ilə müqayisədə süd vəzinin MRT görüntüləməsi daha yüksək həssaslığa malikdir. Ailə üzvləri arasında süd vəzi xərçəngi tarixçəsi olan xəstələrdə və ya BRCA+ olan xəstələrdə süd vəzinin MRT-i daha üstün diaqnostik müayinə hesab edilir. Süd vəzi xərçənginin biomarkerlərinin (iltihab markerləri, hüceyrədən-hüceyrəyə əlaqə və toxuma bərpası proseslərini əks etdirən markerlər) axtarışı hazırda davam etməkdədir və gələcəkdə ola bilsin normal süd vəzi toxumasının xərçəng toxumasından fərqləndirilməsinə yardım edə biləcəkdir.
Süd vəzi xərçənginin birincili profilaktikası məqsədilə tamoskifen və ya raloksifenin istifadəsi məqsədə uyğun deyil və tövsiyə edilmir (ABŞ-ın Preventiv Xidmətlər üzrə İşçi Qrupunun tövsiyələri). Lakin, süd vəzi xərçənginə tutulma riski yüksək olan və tamoksifen və ya raloksifenin qəbulu ilə bağlı olan yan təsirlərin yaranması riski aşağı olan qadınlarda həmin dərmanların birincili profilaktika üçün istifadəsi nəzərdən keçirilə bilər.

 

UŞAQLIQ BOYUNU XƏRÇƏNGİ.
Hər il Azərbaycanda 450 yeni uşaqlıq boyunu xərçəngi xəstəliyi qeydə alınır. Uşaqlıq boyunu xərçənginin erkən müəyyən edilməsi və diaqnostikası üçün aparılan dispanserizasiya və ya skrininq tədbirlərinə dair tövsiyələr son zamanlar dəyişmişdir. Belə ki, HPV (insanın papillomavirusu) virusunun təyin edilməsi və həmçinin maye-əsaslı sitoloji müayinə metodlarının istifadəsi skrininq metodlarının inkişafına mühüm töhvə vermişdir. Hazırda, məs., ABŞ-ın Preventiv Xidmətlər üzrə İşçi Qrupu və Amerika Ginekoloqlar Cəmiyyətinin tövsiyələri aşağıdakı kimidir:
  • qadının 21 yaşı tamam olduqda və ya ilk cinsi əlaqədən təxminən 3 il sonra Papanikolau yaxması (uşaqlıq boyunundan yaxma) və ya maye-əsaslı sitoloji müayinə aparılmalıdır,
  • Növbəti skrininq isə Pap yaxması (uşaqlıq boyunundan yaxma) ilə hər il və ya maye-əsaslı sitoloji müayinə ilə hər 2 ildən bir aparılmalıdır.
  • Qadının yaşı 30 olduqda və əgər əvvəl aparılmış üçn Pap yaxması və ya üç maye-əsaslı sitoloji müayinə normal olarsa, bu zaman müayinələr arasında interval aşağıdakı kimi uzadıla bilər: 
    • Pap yaxma bundan sonra hər 2-3 ildən bir aparıla bilər VƏ YA
    • HPV testi ilə uşaqlıq boyunun sitoloji müayinəsi 3 ildən bir aparıla bilər.
  • 70 yaşa çatmış və son 10 il ərzində üç və daha çox Pap yaxmaları normal olmuş qadınların uşaqlıq boyunu xərçənginə görə yoxlanması dayandırıla bilər.
  • Total Histerektomiya olunmuş qadınların da uşaqlıq boyunu xərçənginə görə yoxlanması dayandırılır.

 

PROSTAT VƏZİ XƏRÇƏNGİ.
Prostat vəzi xərçəngi inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində kişilər arasında ən çox yayılmış xərçəng növüdür. Xərçəngdən ölüm hallarına görə prostat vəzi xərçəngi ağciyər xərçəngindən sonra ikinci yerdədir. Əksər tibbi cəmiyyətlərin təlimatlarına görə yaşı 75-dən aşağı olan kişilərin prostat vəzi xərçənginə görə PSA testi və barmaqla rektal müayinə ilə skrininqi tövsiyə edilmir. Belə ki, ABŞ-ın Preventiv Xidmətlər üzrə İşçi Qrupunun 2012-ci ildə verdiyi təlimatda aşağıdakı mühüm məqamlar yer alıb:
  • Prostat vəzi xərçənginin əksər halları ilə bağlı, hətta müalicəsiz, proqnoz əlverişlidir. Lakin, bəzi hallarda prostat vəzi xərçəngi aqressiv olur.
  • Prostat xərçəngi 50 yaşdan aşağı kişilərdə çox nadir hallarda təsadüf edir.
  • Prostat vəzi xərçəngi olan kişilərin 60 yaşdan tez bu xəstəlikdən ölməsi çox az hallarda baş verir.
  • ABŞ-da prostat vəzi xərçəngin səbəbindən ölüm hallarının 70%-i 75 yaşdan sonra baş verir.
Hazırda, prostat vəzinin diaqnostikası üçün ən çox tətbiq edilən metodlar PSA səviyyəsinin müəyyən edilməsi, barmaqla rektal müayinə və çanağın və ya rektal US müayinəsidir. Tədqiqatlardan məlumdur ki, PSA səviyyəsinin təyini asimptomatik prostat vəzi xərçəngi hallarının müəyyən edilməsinə yardım edir. Eyni zamanda məlumdur ki, PSA səviyyəsinin təyini ilə asimptomatik prostat vəzi xərçəngi diaqnozu qoyulmuş xəstələrin böyük əksəriyyətində, xərçəng törəməsi böyüməyəcək və ya o dərəcədə yavaş böyüyəcəkdir ki, xəstə ömrünün sonunadək asimptomatik qalacaq. Buna görə də, prostat vəzinin skrininqi ilə bağlı çoxsaylı asimptomatik xəstəlik aşkar edilir və həmin xəstələrin bir çoxu "lazımsız yerə" biopsiyaya və aqressiv müalicəyə məruz qalır.
Ümumiyyətlə, ictimai səhiyyə baxımından  PSA-in yoxlanması ilə geniş əhalinin prostat vəzi xərçənginə görə skrininqi faydadan çox zərərlidir. Belə ki, PSA testi ilə yalnız çox az sayda prostat vəzi xərçəngi olan xəstələr müəyyən edilir. Müəyyən edilmiş xəstələrin isə çox və buna görə müalicədən bəhrələnən xəstələrin sayı çox azdır.
Lakin, burada qeyd edilməlidir ki, bəzi mütəxəssislər tövsiyə edir ki, həkimlər öz xəstələri ilə prostat vəzi xərçəngi barəsində müzakirələr aparsın və xəstələri PSA testinin və US müayinəsinin aparılmasının riskləri və faydası barəsində məlumatlandırsın.
Xatırlatmaq lazımdır ki, PSA testinin aparılması ilə bağlı ziddiyət onun spesifikliyinin zəif olması ilə bağlıdır. Belə ki, bu testin nəticələri arasında səhv-pozitiv nəticələr çox tez-tez baş verir və bu da lazımsız biopsiyaların aparılmasına səbəb olur. Hazırda bir çox mütəxəssis hesab edir ki, PSA-nin illik artımı (PSA velocity) >0.75 nq/ml olan xəstələrdə prostatın biopsiyasına göstəriş hesab edilə bilər.

AĞCİYƏR XƏRÇƏNGİ.
Azərbaycanda 2005-ci ildə 765 xəstədə, 2012-ci ildə isə 1027 xəstədə yeni ağciyər xərçəngi diaqnozu qoyulub. Azərbaycanda 2011-ci ildə 1071 xəstə ağciyər xərçəngindən ölüb. Təəssüflə qeyd edilməlidir ki, ağciyər xərçəngi diaqnozu qoyulmuş xəstələrin 90% bu xəstəlikdən ölür. Bunun səbəbi isə əksər hallarda xərçəngin çox gec mərhələdə diaqnostikasıdır. Ağciyər xərçənginin digər xərçəqlərdən fərqləndirən mühüm faktlardan biri də odur ki, ağciyər xərçəngi olan xəstələr arasında 5-illik sağ qalma cəmi 16%-dır (yəni ağciyər xərçəngi diaqnozu qoyulmuş xəstələrin yalnız 16%-ı 5 ildən sonra sağ qalmış olur).
Siqaretdən istifadə ağciyər xərçənginin inkişafına təsir edən ən böyük amildir. Ağciyər xərçəngi hallarının 85% məhz siqaret çəkənlərdə baş verir. Siqaretdən istifadənin müddəti və çəkilən siqaretlərin sayı ağciyər xərçənginin əmələ gəlməsinə mühüm təsir göstərir. Əksər hallarda ağciyər xərçəngi 55 yaşdan sonra inkişaf edir.
Son illərdə aparılmış tədqiqatların nəticəsində hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə ağciyər xərçənginin erkən diaqnostikası üçün tövsiyə edilən diaqnostik müayinə aşağı dozada KT (kompüter tomoqrafiyası) görüntüləməsidir. Ağciyər xərçənginin erkən müəyyən edilməsi üçün tətbiq olunan müxtəlif skrininq proqramlarının əsas məqsədi keçik olmayan ağciyər xərçənginin erkən diaqnostikasıdır. Belə ki, kiçik olmayan ağciyər xərçəngi daha çox rast gəlinən ağciyər xərçəngidir və onun erkən diaqnostikası tam müalicəsinə imkan verir. Aparılmış tədqiqatlardan irəli gələrək bir çox ölkələrdə ağciyər xərçənginə görə skrininq və ya dispanserizasiya tədbirləri həyata keçirilməkdədir. ABŞ-da məsələn, ABŞ-ın Preventiv Xidmətlər üzrə İşçi Qrupunun təlimatına görə ağciyər xərçənginə dair skrininq aşağıdakılara uyğun aparılır:
  • Yaşı 55-80 arası olan, "30 paçka-il" siqaret çəkmiş və hazırda da siqaret çəkən və ya son 15 il ərzində siqareti tərgitmiş xəstələr arasında ağciyər xərçənginə dair skrininq aşağı dozalı KT görüntüləməsi ilə ildə bir dəfə aparılması tövsiyə edilir.
  • 15 ildən çox siqaret çəkməyi tərgitmiş xəstələrdə ağciyər xərçənginə görə skrininqin aparılması dayandırıla bilər.
QEYD: "30 paçka-il" terminin mənası: 30 il ərzində hər gün 1 paçka siqaret çəkmə və ya 15 il ərzində hər gün 2 paçka siqaret çəkmə deməkdir.

MƏDƏ XƏRÇƏNGİ.
Yuxarıda verilmiş statistik məlumatdan görünür ki, mədə xərçəngi Azərbaycanda geniş yayılmış xərçəng xəstəliklərindən biridir. Hər il Azərbaycanda bir minə yaxın yeni mədə xərçəngi halı qeydə alınır. Müxtəlif tədqiqatlar göstərib ki, mövcud olan laborator testlər və diaqnostika müayinələrə baxmayaraq, hazırda bütöv əhalinin mədə xərçənginə yoxlanması bu xəstəlikdən ölüm hallarının azaldılmasına təsir göstərmir. Digər tərəfdən mədə xərçənginin geniş yayıldığı ölkə - Yaponiyada, Koreyada - yüksək risk qrupuna aid əhali arasında skrininqin aparılması üçün müvafiq tədbirlər görülür, araşdırmalar aparılır. 2008-ci ildə Yaponiyanın Milli Kanser Cəmiyyəti tərəfindən mədə xərçənginin erkən müəyyən edilməsinə yönəlmiş skrininq proqramı təklif edilmişdir. Həmin cəmiyyətin verdiyi təlimata görə yüksək risk qrupuna aid şəxslər arasında mədə xərçənginin erkən müəyyən edilməsində FotoFluoroqrafiya və ya Bariumla rentgen müayinəsi ən üstün metod hesab edilir. Yaponiyada bariumla radioloji müayinə aşağıda hallarda aparılır:
  • yaşı 40-dan yuxarı olan bütün asimptomatik kişi və qadınlarda aparılır. Lakin, maraqlıdır ki, 2004-cü ildə bu skrininq metodundan uyğun gələn əhalinin cəmi 22% istifadə etmişdir.
Koreyada isə mədə xərçənginə dair skrininq 1999-cu ildə başlanıb və aşağıdakı meyarlara görə aparılır:
  • 40 yaşından yuxarı olan bütün kişi və qadınlar mədə xərçənginə görə skrininqdən keçə bilər.
  • Skrininq ya bariumla radioloji müayinə, ya da endoskopiya ilə aparıla bilər.
  • Buna baxmayaraq, 2006-cı ildə uyğun gələn əhalinin yalnız 19% bu skrininq metodlarından faydalanmışdır.
Son zamanlar endoskopiya prosedurlarının geniş tətbiqi və effektivliyi onu deməyə əsas verir ki, gələcəkdə mədə xərçənginin erkən diaqnostikasında bu metoda daha çox üstünlük veriləcəkdir. Bununla yanaşı, tədqiqatçılar pepsinogenin və H.piloriyə qarşı anticismlərin təyini testlərinin də mədə xərçənginin əmələ gəlməsi baxımından yüksək risk qrupuna aid xəstələrin müəyyən edilməsində mühüm rol oynadığı göstərib. Belə ki, Yaponiyada mədə xərçənginin əmələ gəlməsi riski yüksək olan xəstələrin müəyyən edilməsi üçün qanda pepsinogenin və H.piloriyə qarşı anticismlərin təyini testləri təcrübədən keçirilmişdir. Qeyd edək ki, atrofik qastriti olan xəstələrdə pepsinogenin səviyyəsi xeyli aşağı düşmüş olur. Atrofik qastrit isə H.pilori ilə yanaşı mədə xərçənginin əmələ gəlməsinə təsir edən aparıcı amillərdir. Hazırda pepsinogenin iki növü tanınır - PGI və PGII. Həmin araşdırmalarda PGİ <70 mq/L olan və ya PGİ/İİ nisbətinin <3.0 olan xəstələrdə atrofik qastritin olma ehtimalı yüksək hesab edilir.

Cədvəl 5. Orta dərəcəli riski olan Yaşlıların Xərçəng xəstəliyinə skrininqinə dair tövsiyələr.

 

 

ABŞ-ın Xərçəng Cəmiyyətinin tövsiyələri1

ABŞ-ın Preventiv Xidmətlər üzrə İşçi Qrupu3

SÜD VƏZİ XƏRÇƏNGİNƏ DAİR SKRİNİNQ

Yaşı >20-dən yuxarı qadınlarda:

Süd vəzinin xəstə tərəfindən müayinəsi

 

 

 

Yaşı 20-30 olan qadınlarda:

CBE every 3 yr

 

 

 

Yaşı ≥40-dan yuxarı qadınlarda:

Mammoqrafiya, hər il

Yaşı ≥40-dan yuxarı qadınlarda:

Mammoqrafiya, hər 1-2 ildən bir ±

Həkim tərəfindən süd vəzinin müayinəsi

 

 

 

UŞAQLIQ BOYUNU XƏRÇƏNGİNİN SKRİNİNQİ

 

Yaşı ≥18-dən yuxarı olan qadınlarda:

Pap-yaxması, hər il VƏ YA

Maye-əsaslı sitoloji müayinə, 21 yaş tamam olduqda və ya ilk cinsi əlaqədən 2 il sonra.

 

Tövsiyələr:

Cinsəl aktivliyi olan və uşaqlıq boyunu olan qadınlarda müvafiq skrininqin aparılması tövsiyə edilir.

Uşaqlıq boyunu xərçənginə görə skrininqin başlanması üçün ən optimal yaş həddi müəyyən edilməyib.

Əvvəllər Pap-yaxmaları normal olan yaşı 65-dən yuxarı olan və uşaqlıq boyunu xərçəngi riski yüksək olmayan qadınların uşaqlıq boyunu xərçənginə görə skrininqi tövsiyə edilmir.

 

 

Yaşı ≥30-dan yuxarı plan və 3 ardıcıl Pap-yaxması testi normal olmuş qadınlarda:

Pap-yaxması, hər il VƏ YA

Maye-əsaslı sitoloji müayinə, hər 2-3 ildən bir VƏ YA

Pap yaxması və ya hər 3 ildən bir maye-əsaslı sitoloji müayinə ilə HPV-nin təyini testi

Xoşxassəli xəstəliyə görə total histerektomiya olunmuş qadınlarda Pap-yaxmaların aparılması tələb olunmur.

 

 

Yaşı ≥70-dən yuxarı olan və son 10 il ərzində >3-dən çox Pap-yaxması normal olmuş və heç bir qeyri-normal Pap-yaxma nəticəsi olmayan qadınlarda:

Skrininq dayandırıla bilər.

 

 

 

 

 

Total histerektomiya olunmuş qadınlarda:

Skrininq dayandırıla bilər.

 

 

 

 

 

YOĞUN BAĞIRSAQ XƏRÇƏNGİNİN SKRİNİNQİ

 

Yaşı 50-dən yuxarı xəstələr:

Nəcisdə gizli qanın təyini testi və ya Nəcisin immunhistokimyəvi testi, hər il VƏ YA

Qatlanan siqmoidoskopiya, hər 5 ildən bir VƏ YA

Nəcisdə gizli qanın təyini testi və ya Nəcisin immunhistokimyəvi testi, hər il ÜSTƏGƏL Qatlanan siqmoidoskopiya, hər 5 ildən bir VƏ YA

Kolonoskopiya, hər 10 ildən bir VƏ YA

İkili kontrastla Barium imaləsi, hər 5 ildən bir.

 

 

 

Yaşı 50-dən yuxarı xəstələr:

Nəcisdə gizli qanın təyini testi və ya Nəcisin immunhistokimyəvi testi, hər il VƏ YA

Qatlanan siqmoidoskopiya, hər 5 ildən bir VƏ YA

Nəcisdə gizli qanın təyini testi və ya Nəcisin immunhistokimyəvi testi, hər il ÜSTƏGƏL Qatlanan siqmoidoskopiya, hər 5 ildən bir VƏ YA

Kolonoskopiya, hər 10 ildən bir VƏ YA

İkili kontrastla Barium imaləsi, hər 5 ildən bir.

 

 

 

 

 

 

 

ENDOMETRİAL XƏRÇƏNGİN SKRİNİNQİ

 

Menopauzada olan qadınlarda:

Endometrial xərçəng və onun əmələ gəlməsi riski və simptomları barədə xəstələrin məlumatlandırılması tövsiyə edilir,

Qadınlara hər hansı qeyri-adi qanaxma halları barədə həkimə məlumat verilməsi tövsiyə edilməlidir.

 

 

 

 

 

PROSTAT VƏZİ XƏRÇƏNGİNİN SKRİNİNQİ

 

Yaşı >50-dən yuxarı kişilərdə:

Qanda PSA təyini testi + Barmaqla Rektal Müayinənin hər il aparılması xəstələrə təklif oluna bilər.

Yaşı 75-dən aşağı olan xəstələrin PSA təyini testi və ya Barmaqla Rektal Müayinə ilə skrininqinin faydasını təsdiq edən sübutlar olmadığı üçün, bu tövsiyə edilmir.

 

 

 

 

XƏRÇƏNG XƏSTƏLİKLƏRİNƏ DAİR ÜMUMİ MÜAYİNƏ

 

Xəstələrin ümumi müayinəsi aparılarkən, xərçəng xəstəliklərinin erkən müəyyən edilməsi üçün aşağıdakı orqanlarda fiziki müayinəsi də aparılmalıdır:  qalxanabənzər vəz, xayalıqlar, limfa düyünləri, yumurtalıqlar, ağız boşluğu və dəri xərçəngi

Ağciyər, ağız boşluğu və dəri xərçənginə dair skrininqin aparılmasının faydalı olduğunu təsdiq edən sübutlar yetərli deyildir.

Aşağıdakı mövzularda xəstələrin maarifləndirilməsi də tələb olunur: tütün və tütün məmulatlarından istifadə, günəş şüasına məruz qalma, pəhriz və qidalanma, cinsi münasibətlər, ətraf mühit və peşə fəaliyyəti ilə bağlı təhlükələr.

Asimptomatik xəstələrdə sidik kisəsi, yumurtalıqlar, mədəaltı vəzi və xayalığın xərçənginə dair skrininqin aparılması tövsiyə edilmir.

 

 

BİBLİOQRAFİYA.
  1. Smith RA, Cokkinides V, Eyre HJ. American Cancer Society guidelines for the early detection of cancer, 2006. CA Cancer J Clin. 2006, 56: 11-25. Available at http://caonline.amcancersoc.org/cgi/reprint/56/1/11 (accessed March 20, 2009)
  2. Jemal A, Siegel R, Ward E, et al: Cancer statistics 2008. CA Cancer J Clin. 2008, 58: 71-96.
  3. Agency for Healthcare Research and Quality. The Guide to Clinical Preventive Services, 2007: Recommendations of the U.S. Preventive Services Task Force. Available at http://www.ahrq.gov/clinic/pocketgd09/ (accessed March 20, 2009)
  4. U.S. Preventive Services Task Force. Screening for cervical cancer. January 2003. Available athttp://www.ahrq.gov/clinic/uspstf/uspscerv.htm(accessed March 20, 2009)
  5. American College of Obstetrics and Gynecology. ACOG practice bulletin. Cervical cytology screening. Number 45, August 2003. Int J Gynaecol Obstet. 2003, 83: (2): 237-247.
  6. American Urological Association. Prostate-specific antigen best practice policy. Oncology. 2000, 14: (2): 267-286.
  7. Prostate, Lung, Colorectal and Ovarian Cancer Screening Trial Project Team. The Prostate, Lung, Colorectal and Ovarian (PLCO) Cancer Screening Trial of the National Cancer Institute: History, organization, and status. for the Controlled Clinical Trials. 2000, 21: 251S-272S.