Giriş.
Mədənin karsinoid şişləri mədənin nadir törəmələrinə aiddir. Onlar mədə törəmələrinin 2-5%, bütün karsinoid şişlərinin 1-3% təşkil edir. Son dövrün araşdırmalara göstərir ki, mədə karsinoid şişləri hallarının sayı artmaqdadır. Yuxarı endoskopiyanın geniş tətbiqi, habelə mədə turşusunun sekresiyasını azaldan preparatların istifadəsi mədənin karsinoid şişlərinin artmasına təsir edə bilər, lakin bu mülahizə araşdırmalarda öz təsdiqini tapmayıb.
Sxem. British Medical Journal-dan əldə olunmuş sxem.
Mədə karsinoid şişlərinin təsnifatı:
Tip 1: ən geniş yayılmış mədə karsinoidi (70-80%) hesab edilir və xroniki atrofik qastrit və pernisioz anemiya ilə əlaqədardır. Bu xəstələrin mədə və duodenumunda hidroxlorid turşusunun olmaması səbəbindən hiperqastrinemiya yaranır. Qastrinin sekresiyası enteroxromaffinə-bənzər hüceyrələr tərəfindən histaminin istehsalı və sekresiyasına səbəb olur. Histamin sekresiya edən hüceyrələr əsasən mədənin fundusunun selikli gişasında tapılır. Histamin isə öz növbəsində pariyetal hüceyrələri turşu ifraz etməyə stimulyasiya edir. Bundan əlavə, hiperqastrinemiya enteroxromaffin hüceyrələrə qarşı trofik funksiyaya malikdir və bu hüceyrələrin hiperplaziyasına da səbəb olur. Hiperplaziya isə nəticədə atipiya və karsinoid inkişafına gətirib çıxarır. Tip 1 karsinoid daha çox qadınlarda müşahidə edilir və metastaz riski çox aşağı olur (<5%).
Tip 2 karsinoidlər daha az müşahidə edilir və Zollinqer-Ellison sindromu və MEN1 sindromunun hiperqastrinemiyası ilə əlaqəlidir. Tip 2 şişlər də multisentrik və ölçüsü 2 sm-dən kiçik olur və 10%-ə yaxın xəstələrdə metastaz edir.
Tip 3 karsinoidlər isə sporadik adlanır və hiperqastrinemiya ilə əlaqəli olmur və mədə karsinoidlərinin 15-20%-i təşkil edir. Tip 3 karsinoidlər digər karsinoidlərlə müqayisədə ən aqressiv hesab edilir. Diaqnozun qoyulduğu zaman 50% xəstələrdə artıq metastazlar müəyən edilir. Həmçinin, tip 3 karsinoidlər 5 sm-dən böyük olur.
KLİNİKA VƏ DİAQNOSTİKA.
Qastrik karsinoidi olan xəstələr adətən qarın ağrısı və ya mədə-bağırsaq qanaxması ilə xəstəxanaya müraciət edir. Atipik karsinoid sindromu (məs., sifətin qızarması, kəskin qaşınma, bronxospazm və lakrimasiya/göz yaşının tökülməsi) təxminən 10% hallarda müşahidə edilir. Karsinoid şişləri bəzən atipik qastrit və pernisioz anemiyası olan xəstələrdə təsadüfən endoskopiyada müəyyən edilir. Demək olar ki, 100% hallarda karsinoid şişlərində xromoqrafin A pozitiv olur.
KT görüntüləməsi nadir hallarda birincili şişi müəyyən edə bilir. Lakin, somatostatin reseptor ssintiqrafiyası metastazların müəyyən edilməsi baxımından çox faydalı hesab edilir. Somatostatin və onun analoqları EXH (enteroxromaffin hüceyrələrin) hüceyrələrin sekresiyası və proliferasiyasının supressiyasına səbəb olur.
MÜALİCƏ.
Mədənin karsinoid şişlərinin müalicəsi karsinoid şişin tipindən asılıdır.
- Tip 3 (sporadik) mədə karsinoidinda adətən hissəvi və ya total qastrektomiya ilə lokal limfa düyünlərinin rezeksiyası aparılır.
- Ölçüsü 1-2 sm olan tip 1 və 2 mədə karsinoid şişlərinin müalicəsi endoskopik rezeksiyadan ibarətdir. Bu rezeksiyadan sonra xəstələr hər 6-12 aydan bir təkrar endoskopik müayinədən keçməlidir.
- Çoxsaylı tip 1 karsinoid şişləri müəyyən edildikdə, müalicə antrektomiyadan ibarət ola bilər. Antrektomiya ilə fundusda yerləşən qastrin-ifrazedici hüceyrələri aradan götürərək hiperqastrinemiyanın qarşısı alınmış olur. Bir çox hallarda bu şişin kiçilməsinə gətirib çıxarır.
- Konservativ tibbi terapiyanın rolu hələ ki, mübahisə mövzusudur.
- 2 sm-dən böyük olan qastrik karsinoidin rezeksiyasından sonra təkrar endoskopik müayinə, qarının KT və ya MRT-i, habelə 5-HİAA təyini testi 3-12 ay müddətində aparılır.
Somatostatin və onun analoqları karsinoid şişlərin müalicəsində uğurla tətbiq edilə bilər.
PROQNOZ.
Tip 1 karsinoid şişlərdə 5 illik sağ qalma 90% bərabərdir. Lakin, metastazlar baş verdikdə isə 5 illik sağ qalma 60% düşür. Tip 2 və 3 karsinoid şişlərində 5 illik sağ qalma isə müvafiq olaraq 75% və 50%-dan azdır.
Ədəbiyyat.
- Binstock AJ, Johnson CD, Stephens DH, Lloyd RV, et al: Carcinoid tumors of the stomach: a clinical and radiographic study. AJR Am J Roentgenol 2001; 176:947-951
- Gibril F, Reynolds JC, Lubensky IA, Roy PK, et al: Ability of somatostatin receptor scintigraphy to identify patients with gastric carcinoids: a prospective study. J Nucl Med 2000; 41:1646-1656
- Mulkeen A, Cha C: Gastric carcinoid. Curr Opin Oncol 2005; 17:1-6
- Modlin IM, Lye KD, Kidd M: Carcinoid tumors of the stomach. Surg Oncol 2003; 12:153-172
- Stilo F: Gastric carcinoid tumors. J Surg Oncol 2006; 93:347-349
- Kulke MH, Mayer RJ: Carcinoid tumors. N Engl J Med 1999; 340:858-868